Ngô Bảo Châu (sinh
ngày 28 tháng 06 năm 1972[1] tại Hà Nội) là nhà toán học nổi
tiếng với công trình chứng minh Bổ đề
cơ bản cho các dạng tự đẳng cấu do Robert
Langlands và Diana Shelstad phỏng
đoán. Ông cũng là người Việt Nam đầu tiên
giành được Huy chương
Fields.[4] Tính
đến năm 2010,
ông là nhà khoa học trẻ nhất Việt Nam được Hội đồng Chức
danh Giáo sư Nhà nước Việt Nam phong
học hàmgiáo sư.[5][6]
Tiểu sử
Ngô Bảo Châu sinh ngày 28 tháng 6 năm 1972 tại Hà Nội. Thời
niên thiếu, ông là học sinh Trường
Tiểu học Thực nghiệm, Trường
THCS Trưng Vương, và sau đó học tại Khối
chuyên Toán thuộc Khoa Toán - Cơ - Tin học, Trường Đại học
Tổng hợp Hà Nội (cũ),
nay là Trường Trung học
Phổ thông chuyên Khoa học Tự nhiên thuộc Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia
Hà Nội. Ông đã hai lần đoạt huy chương
vàng Olympic Toán học
Quốc tế tại Australia năm 1988[7] và Cộng hòa Liên
bang Đức năm 1989,[8] và
cũng là người Việt Nam đầu tiên giành 2 huy
chương vàng Olympic Toán học
Quốc tế.
Là sinh viên Trường Đại học
Paris VI (Université
Pierre et Marie Curie) và Trường
Sư phạm Paris (École
normale supérieure Paris, ENS Paris; một số ít
người Việt Nam từng học tại trường này bao gồm Hoàng Xuân Hãn, Lê Văn Thiêm, Trần Đức Thảo[9]) từ năm
1992 đến năm 1994, rồi sau đó là sinh viên cao
học và nghiên cứu sinh của Trường Đại học
Paris XI (Université
Paris-Sud 11) dưới sự hướng dẫn của Giáo sư Gérard
Laumon, Ngô Bảo Châu bảo vệ Luận án tiến
sĩ năm 1997, trở thành nghiên cứu viên của Trung
tâm Nghiên cứu Khoa học Quốc gia Pháp (CNRS)
từ năm 1998, lấy bằng Habilitation
à Diriger les Recherches (HDR)
năm 2003 và sau đó được bổ nhiệm làm giáo sư
toán học tại Trường Đại học
Paris XI năm
2004. Cũng trong năm này, ông được trao tặng giải Nghiên cứu
Clay của Viện Toán học
Clay cùng
với Giáo sư Gérard
Laumon vì
đã chứng minh được Bổ đề
cơ bản cho các nhóm Unita. Năm 2005,
khi được 33 tuổi, Ngô Bảo Châu được nhà nước
Việt Nam phong đặc cách hàm giáo sư.[10]
Năm 2007,
ông đồng thời làm việc tại Trường Đại học
Paris XI, Orsay, Pháp và Viện Nghiên cứu Cao cấp Princeton,
New Jersey, Hoa Kỳ [11]. Trong
năm 2008,
ông công bố chứng minh Bổ đề
cơ bản cho các đại số Lie hay
còn gọi là Bổ đề cơ bản Langlands. Cuối năm 2009,
công trình này đã được tạp chí Time bình
chọn là 1 trong 10 phát minh khoa học tiêu
biểu của năm 2009.[12]
Với các công trình khoa học của
mình, Giáo sư Ngô Bảo Châu được mời đọc báo
cáo trong phiên họp toàn thể của Hội nghị toán
học thế giới 2010 tổ chức ở Ấn Độ vào ngày 19 tháng 8 năm
2010.[13] Tại
lễ khai mạc, giáo sư đã được tặng thưởng Huy chương
Fields.[14] Trước
đó, khi biết tin sắp nhận giải Fields, ông đã
tranh thủ nhập quốc tịch thứ
hai với
hy vọng giải thưởng cũng sẽ đem lại vinh dự
cho các nhà toán học Pháp.[15]
Kể từ ngày 1 tháng 9 năm 2010,
ông là giáo sư tại Khoa Toán, Viện Đại học Chicago [16]. Ông đã
phát biểu khi nhận giải rằng "Đến một lúc
nào đó, bạn làm toán vì bạn thích chứ không
phải để chứng tỏ một cái gì nữa" hay vì
đam mê giàu có hoặc sự nổi tiếng.
Nhằm khuyến khích nền khoa học nước
nhà, Chính phủ Việt
Nam đã
trao tặng Ngô Bảo Châu một căn hộ công vụ trị
giá 12 tỷ VNĐ ở tòa nhà Vincom, Hà Nội.[17] Mặc
dù có nhiều ý kiến khác nhau xoay quanh việc
nhận căn hộ nhưng ông khẳng định giải thưởng
này là xứng đáng,[18] và
đã nhận căn nhà 160 m² này
đầu tháng 11 năm 2010.[19] Trước
đó, ngày 4/9/2010,
Hội đồng Thi đua khen thưởng thành phố Hà Nội
(trong chương trình Đại hội Thi đua yêu nước
giai đoạn 2010 - 2015 của thành phố) đã lựa
chọn thêm Ngô Bảo Châu vào danh sách Công dân
Thủ đô ưu tú lần thứ nhất, năm 2010.[20][21]
Ngày 9/3/2011, phó thủ tướng
chính phủ và bộ Giáo dục đã
công bố Quyết định thành lập Viện Nghiên cứu
Cao cấp về Toán (Vietnam Institute for
Advanced Study in Mathematics) và quyết
định bổ nhiệm ông Ngô Bảo Châu làm giám đốc
khoa học của Viện.[22]
Tháng 4 năm 2011, Tổng thống Pháp Nicolas
Sarkozy quyết
định trao tặng ông Huân chương Bắc
đẩu Bội tinh của
nhà nước Pháp và ông đã chính thức sang Pháp
nhận giải này vào ngày 27 tháng 1 năm 2012 tại điện Élysée.[23][24] Một
tháng sau, Ngô Bảo Châu cùng với năm người
khác đã được Viện Đại học Chicago trao tặng
danh hiệu giáo sư đã có những thành tựu xuất
sắc (distinguished service professorships).[25][26]
Năm 2012 ông là hội viên danh dự
(fellow) của Hội Toán học Hoa
Kỳ.[27]
Cùng với nhà giáo Phạm
Toàn, và giáo sư toán học Vũ Hà
Văn, GS Ngô Bảo Châu mở một trang mạng
giáo dục với tên là Học thế nào chính
thức hoạt động vào ngày 1/5/2013 với kỳ vọng
đóng góp vào việc tìm ra phương hướng giải
quyết các vấn đề của giáo dục Việt Nam.[28]
Gia đình
Ngô Bảo Châu sinh ra trong một gia
đình trí thức truyền thống. Ông là con trai
của Tiến sĩ khoa học ngành
cơ học chất lỏng Ngô
Huy Cẩn, hiện đang làm việc tại Viện Cơ
học Việt Nam. Mẹ của ông là Phó Giáo sư, Tiến sĩ dược
Trần Lưu Vân Hiền, công tác tại Bệnh viện Y học
cổ truyền Trung ương, Việt Nam. Ông là
cháu họ của Ngô
Thúc Lanh, một Giáo sư toán viết cuốn
sách Đại số đầu tiên.[2]
Năm 22 tuổi (1994),
sau khi học xong thạc sĩ ở Pháp, Ngô
Bảo Châu lập gia đình với Nguyễn Bảo Thanh,
người bạn gái học chuyên Toán cùng ông tại
Trường THCS Trưng Vương, Hà Nội.[29] Đến
tháng 8 năm 2010,
hai người có với nhau ba người con gái: Ngô
Thanh Hiên (sinh năm 1995),
Ngô Thanh Nguyên (sinh năm 2000)
và Ngô Hiền An (sinh năm 2003).[30]
Quan
điểm giáo dục
Ngày 11 tháng 5 năm 2014, trong một
bài viết trên báo Tuổi trẻ, GS Ngô Bảo Châu
nhận xét: "Tại sao phải dùng ngân sách để làm
ra những quyển sách mà người dân vẫn phải mua,
vẫn bắt buộc phải mua hằng năm với một số
lượng lớn. Vốn là một người làm toán, người
làm toán thích những suy nghĩ đơn giản và ngây
thơ, tôi thấy có một phương án đơn giản, ngây
thơ để giải quyết sự bất công kể trên: đó là
công bố hoàn toàn nội dung sách giáo khoa lên
mạng." Ông đề nghị sử dụng mô hình wikipedia
như mô hình mẫu cho việc này.[31]
Đầu năm 2015, GS Ngô Bảo Châu nhận
xét: "trong năm qua, điều hơi tiếc là trọng
tâm cải cách giáo dục đáng ra giáo dục đại học
là khâu yếu nhất lại không ai đả động gì. Rõ
ràng đây mấu chốt cần giải quyết vì giáo dục
đại học quyết định sự phát triển đất nước
trong đào tạo nhân lực cho xã hội".[32]
Quan
điểm chính trị và tôn giáo
Theo BBC
Vietnamese, GS Ngô Bảo Châu cho biết ông
đã gửi một bức thư kiến nghị về dự án Bauxit ở
Tây Nguyên vào ngày 29 tháng 5, 2009 nhưng tới
thời điểm phỏng vấn là ngày 13 tháng 12, 2009,
ông vẫn chưa nhận được hồi âm. Nội dung của lá
thư theo ông cho biết là đề cập đến chính sách
thực dân mới của chính quyền Trung Quốc về
khai thác khoáng sản trên toàn cầu và đặc biệt
là tại Tây Nguyên, ông cũng đưa ra cảnh báo: "phần
có hại thì cầm chắc, phần có lợi thì mong
manh."[33]. Đồng
thời trong cuộc phỏng vấn này, ông cũng cho
hay ông có theo dõi sự kiện Viện
Nghiên cứu Phát triển (IDS),
một Viện nghiên cứu và phản biện chiến lược tư
nhân do Giáo sư Hoàng
Tụy và
Tiến sỹ khoa học Nguyễn Quang A đứng
đầu, đã giải thể sau khi Viện này cho rằng một
quyết định quản lý khoa học của Chính phủ ban
hành năm 2009 là bất hợp lý. Và ông đã cho
biết quan điểm của mình về vụ này như sau: "Tôi
có theo dõi tuy không chi tiết như giới nhà
báo. Nhưng một xã hội mà không biết lắng
nghe các ý kiến phản biện là một chuyện
tương đối dở".[33] Trong vụ án Cù Huy Hà
Vũ, Ngô Bảo Châu nói ông "vốn không đặc
biệt hâm mộ" ông Cù Huy Hà Vũ, nhưng cho rằng ông
Vũ là "một con người không tầm thường. Như Hector người thành Troy, như Turnus người
Rutuli hay như Kinh
Kha người
nước Vệ, ông Vũ không hề sợ hãi khi phải đối
mặt với số phận của mình"...[34]" đồng
thời cũng chỉ trích chính quyền và tòa án rằng
họ đã "cố tình làm mất thể diện quốc gia" khi
"bắt ông (Vũ) bằng hai bao cao su đã qua sử
dụng", xử "nửa công khai, nửa bí mật", và "từ
chối thực hiện thủ tục tố tụng".[34] Sau
vụ bình luận gây nhiều tranh cãi này, vào ngày
11 tháng 4, 2011, blog cá nhân của GS. Ngô Bảo
Châu có tên Thích học toán đã tạm đóng cửa và
đặt ở chế độ cá nhân.[35] Ngày
12/9/2015, trong chương trình giao lưu ra mắt
sách "Kẻ trăn trở" của TS Lương Hoài Nam, GS
Ngô Bảo Châu nhận xét: "Người biết phẫn nộ,
biết trăn trở chính là người tạo ra động lực
thay đổi trong xã hội, làm giảm bớt sự đau khổ
của con người, giúp cho xã hội ngày càng tốt
đẹp hơn".[36]
Ngô Bảo Châu trưởng thành trong 1
gia đình theo Phật giáo. Mặc dù khẳng định
triết lý và văn hóa Phật
giáo đã
thấm sâu vào con người ông như nhiều người Việt Nam khác,
tuy nhiên ông xác định mình không phải là Phật
tử theo nghĩa toàn vẹn nhất của từ này. Khi
được hỏi về quan điểm đối với giáo lý Phật
giáo, ông cho rằng "Triết lý Phật
giáo cho
con người một nhân sinh quan rộng rãi, giải
phóng nhiều định kiến. Đấy là một tố chất cơ
bản của nhà khoa học".[37]
Xuất bản
Công
trình khoa học
- B. C., Ngo (23/1/1998), Preuve
d'une conjecture de
Frenkel-Gaitsgory-Kazhdan-Vilonen, arΧiv:math/9801109
- B. C., Ngo (4 tháng 3 năm
1998), Faisceaux
pervers, homomorphisme de changement de
base et lemme fondamental de Jacquet et
Ye, arΧiv:math/9804013
- B. C., Ngo (5 tháng 2 năm
2000), Résolutions
de Demazure affines et formule de
Casselman-Shalika géométrique, arΧiv:math/0005022
- B. C., Ngo; T., Haines (3
tháng 7 năm 2001), Nearby
cycles for local models of some Shimura
varieties, arΧiv:math/0103047
- B. C., Ngo; T., Haines (3
tháng 7 năm 2001), Alcoves
associated to special fibers of local
models, arΧiv:math/0103048
- B. C., Ngo (31/7/2001), Alcoves
et p-rang des variétés abéliennes, arΧiv:math/0107223
- Bao Châu,
Ngô (12 tháng 9 năm 2003), D-chtoucas
de Drinfeld à modifications symétriques
et identité de changement de base, arΧiv:math/0312181
- Bao Châu, Ngô (29/6/2004), Fibration
de Hitchin et endoscopie, arΧiv:math/0406599
- Laumon,
G.; Ngô, B. C. (2004), Le
lemme fondamental pour les groupes
unitaires, arΧiv:math/0404454.
- Ngô Bảo
Châu (2008), Le
lemme fondamental pour les algebres de
Lie, arΧiv:0801.0446.
- Bao Châu, Ngô (24/3/2010), Formule
des Traces et Fonctorialité: le Début
d'un Programme, arΧiv:1003.4578
- B. C., Ngo; Edward, Frenkel (29/4/2010), Geometrization
of Trace Formulas, arΧiv:1004.5323
- B. C.,
Ngo; Jochen,
Heinloth; Zhiwei, Yun (16/5/2010), Kloosterman
sheaves for reductive groups, arΧiv:1005.2765
Sách
Xem
thêm
Chú
thích
- ^ a ă “Ngô Bảo Châu homepage at
The university of Chicago”.
University of Chicago. Ngày 15 tháng 3
năm 2011. Truy
cập ngày 20 tháng 8 năm 2011.
- ^ a ă Hàm Châu (ngày 17 tháng 8
năm 2010). “Ngô Bảo Châu, "bom tấn"
và "trống đồng" trong toán học”.
Khoa học & Đời Sống Online. Truy
cập ngày 19 tháng 12 năm 2010.
- ^ “Le congrès
international des mathématiciens” (PDF).
Société Mathématique de France. Tháng
5 năm 2010. Truy
cập ngày 15 tháng 7 năm 2010.
- ^ Minh Long (ngày 19 tháng
8 năm 2010). “Giáo sư Ngô Bảo Châu
đoạt giải toán học Fields”.VnExpress. Truy
cập ngày 19 tháng 12 năm 2010.
- ^ Hàm Châu (ngày 18 tháng
11 năm 2005). “Hiện tượng Ngô Bảo Châu”. Báo
Tuổi trẻ Online. Truy
cập ngày 19 tháng 12 năm 2010.
- ^ K.Hưng (ngày 29 tháng 12
năm 2005). “10 sự kiện khoa học -
công nghệ nổi bật năm 2005”.Báo
Tuổi trẻ Online. Truy
cập ngày 19 tháng 12 năm 2010.
- ^ Kết quả đội tuyển toán Việt
Nam 1988
- ^ Kết quả đội tuyển toán Việt
Nam 1989
- ^ Giới đại học Pháp vinh danh
học giả Hoàng Xuân Hãn
- ^ “Không 'đặc cách' thì
tuổi các GS ngày càng già!”. Báo
Thể thao Văn hóa. Ngày 16 tháng 11 năm
2005.
Truy cập ngày 19 tháng 12 năm 2010.
- ^ “Ngô Bao Châu”. Le
Département de Mathématiques de la
Faculté des Sciences d'Orsay,
Université Paris-Sud 11. Truy
cập ngày 1 tháng 1 năm 2011.[liên kết hỏng]
- ^ Eben Harrell (ngày 8
tháng 12 năm 2009). “The Top 10 Everything of
2009”. Tạp
chí Time. Truy
cập ngày 19 tháng 12 năm 2010.
- ^ “International Congress
of Mathematicians in India 2010”.
ICM2010. Ngày 3 tháng 7 năm 2010. Truy
cập ngày 19 tháng 12 năm 2010.
- ^ “The IMU Prizes”.
ICM. Ngày 25 tháng 8 năm 2010. Truy
cập ngày 1 tháng 1 năm 2011.
- ^ AFP (ngày
8 tháng 9 năm 2010). “Vietnam maths star
prefers life in the shadows”.
France24. Truy
cập ngày 17 tháng 10 năm 2010.
- ^ Sinh Phạm (27 tháng 1 năm
2010). “Ngô Bảo Châu nhận lời
mời làm giáo sư ĐH Chicago”.Báo
điện tử VietNamNet. Truy
cập 13 tháng 4 năm 2013.
- ^ “Chính phủ tặng căn hộ 12
tỷ cho GS Ngô Bảo Châu”. Báo
Lao động. Ngày 3 tháng 11 năm
2010.
Truy cập ngày 19 tháng 12 năm 2010.
- ^ Phương Anh (ngày 17 tháng
11 năm 2010). “GS Ngô Bảo Châu nói mình
xứng đáng nhận nhà”. VietNamNet. Truy
cập ngày 1 tháng 1 năm 2011.
- ^ “Gia đình GS. Ngô Bảo
Châu được cấp nhà mới” (Thông
cáo báo chí). Báo điện tử chính phủ
Việt Nam. 8:35 PM, 2/11/2010. Truy
cập ngày 3 tháng 8 năm 2012.
- ^ “GS Ngô Bảo Châu là "Công
dân Thủ đô ưu tú" thứ 11” (Thông
cáo báo chí). Hồng Hạnh,báo
Dân Trí. 28/08/2010 - 20:46. Truy
cập ngày 3 tháng 8 năm 2012.
- ^ “Vinh danh công dân Thủ
đô ưu tú Ngô Bảo Châu” (Thông
cáo báo chí). Hồng Hạnh, Vietnam+. 9
tháng 4 năm 2010. Truy
cập ngày 3 tháng 8 năm 2012.
- ^ “Ra mắt Viện Nghiên cứu
cao cấp về Toán” (Thông
cáo báo chí). Quỳnh Hoa - Báo Điện tử
Chính phủ Việt Nam. 3 tháng 9 năm 2011. Truy
cập ngày 3 tháng 10 năm 2011.
- ^ “GS Ngô Bảo Châu được
tặng Bắc đẩu Bội tinh” (Thông
cáo báo chí). Tuệ Nguyễn - Lan Chi,
Thanh Niên Online. 2 tháng 9 năm 2012. Truy
cập ngày 2 tháng 9 năm 2012.
- ^ “ORDRE NATIONAL DE LA
LEGION D'HONNEUR” (bằng
tiếng Pháp). 22 tháng 4 năm 2011.Bản gốc lưu
trữ ngày 22 tháng 4 năm 2011. Truy
cập ngày 9 tháng 2 năm 2012.
M.
Ngô (Bao Châu), mathématicien,
professeur des universités; 14 ans
de services civils. M.
- ^ “From humanities to
sciences, six faculty members
receive named appointments” (Thông
cáo báo chí). Steve Koppes, Susie
Allen, William Harms, bản tin đại học
Chicago. 16/5/2011. Truy
cập ngày 3 tháng 7 năm 2012.
- ^ “Ngô Bảo Châu nhận danh
hiệu giáo sư xuất sắc” (Thông
cáo báo chí). Hương Thu,VnExpress.
27/5/2011, 14:52 GMT+7. Truy
cập ngày 3 tháng 7 năm 2012.
- ^ List of Fellows of the
American Mathematical Society,
truy cập ngày 20 tháng 11 năm 2012.
- ^ “GS Ngô Bảo Châu, GS Vũ
Hà Văn, nhà giáo Phạm Toàn mở trang
giáo dục”. giaoduc.net. Truy
cập ngày 3 tháng 4 năm 2014.
- ^ TTXVN. “GS Ngô Bảo Châu: Giản
dị, nhân hậu và si tình”.
Bee.net. Truy
cập ngày 24 tháng 8 năm 2010.
- ^ Mạnh Cường. “GS Ngô Bảo Châu và một
cõi quê hương”. Báo
Thể thao Văn hóa. Truy
cập ngày 1 tháng 1 năm 2011.
- ^ “Sách giáo khoa, ngân
sách và Wikipedia - Tuổi Trẻ cuối
tuần - Tuổi Trẻ Online”. Tuổi
Trẻ Online. 11 tháng 5 năm 2014. Truy
cập 27 tháng 1 năm 2015.
- ^ “GS Ngô Bảo Châu: "Hơi
tiếc là không ai đả động gì" -
VietNamNet”. VietNamNet. Truy
cập 27 tháng 1 năm 2015.
- ^ a ă BBC (ngày 13 tháng 12 năm
2009). “GS. Ngô Bảo Châu: 'Tôi
hơi bất ngờ'”. BBC
Vietnamese. Truy
cập ngày 13 tháng 12 năm 2009.
- ^ a ă BBC (ngày 6 tháng 4 năm
2011). “GS Ngô Bảo Châu bình
luận vụ xử Hà Vũ”. BBC
Vietnamese. Truy
cập ngày 6 tháng 4 năm 2011.
- ^ BBC (ngày 11 tháng 4 năm
2011). “GS Ngô Bảo Châu 'tạm
đóng blog'”. BBC
Vietnamese. Truy
cập ngày 11 tháng 4 năm 2011.
- ^ GS Ngô Bảo Châu: 'Biết phẫn
nộ mới tạo động lực thay đổi xã hội',
vnexpress, 12.9.2015
- ^ Thích
Nhật Từ (15
tháng 9 năm 2011). “GS. Ngô Bảo Châu nói
chuyện về Phật giáo và cuộc sống”. Đạo
Phật Ngày Nay. Truy
cập ngày 13 tháng 10 năm 2012.
- ^ “GS Ngô Bảo Châu viết
'tiểu thuyết toán hiệp'” (Thông
cáo báo chí). Hoàng Thùy,VnExpress.
2 tháng 6 năm 2012. Truy
cập ngày 3 tháng 8 năm 2012.
Liên
kết ngoài
Trang blog của Ngô Bảo Châu
