Nhật Bằng (tên
đầy đủ: Trần Nhật Bằng,
1930-2004) là một nhạc sĩ Việt Nam trước
năm 1975. Ông có các ca khúc nổi tiếng như "Bóng
chiều tà", "Khúc nhạc ngày xuân", "Thuyền trăng",
"Chiến sĩ ca",...
Tiểu sử
Nhật Bằng sinh
trưởng trong một gia đình Nho giáo mà ông nội làm
chức Án sát và cha là công chức cao cấp thời Pháp
thuộc và Đệ Nhất Cộng hòa. Nhật Bằng có ba
người em là Nhật Phượng, Hồng Hảo và Thể Tần.[1][2]
Thuở ấu thơ, ông
học tiểu học trường Công giáo. Năm
1944, ông nhập học trường Bưởi tại
Hà Nội và kết thân với hai nhạc sĩ cùng thời nổi
tiếng là Phạm Đình Chương và Vũ Đức Nghiêm.
Sau Tổng khởi nghĩa tháng 8 năm
1945, năm 1946, ông cùng gia đình tản cư vào Thanh Hoá. Ông
tiếp tục học tại Trường Trung học công lập Đào Duy
Từ tại Thanh Hóa, tốt nghiệp bằng thành chung năm
1949.
Ông say mê âm nhạc
từ thuở nhỏ. Trong những năm đi học và kháng chiến,
ông học ký âm pháp, hòa âm, vĩ cầm và sáng tác với
người em họ là nhạc sĩ Đỗ Thế Phiệt. Ông đã cùng các
em ông biểu diễn và chơi nhạc trong nhà trường thời
bấy giờ. Năm 1947, Nhật Bằng viết ca khúc đầu tay là
"Hoa trăng" ở Thanh Hoá để ghi nhớ mối tình thời học
trò của ông ở Hà Nội. Khi Phạm Đình Chương đem vào
miền Nam và phổ biến trong thập niên 1950 đã
đề nghị đổi tên thành "Đợi chờ".
Về sau, ông gia
nhập Đoàn văn nghệ Liên khu 4 cùng thời với Hoài Bắc Phạm Đình Chương,
Hoài Trung Phạm Đình Viêm và Phạm Duy. Tại Liên
khu 4 Thanh Hóa, ông tự học guitar.
Khi Việt Minh phát
động phong trào cải cách ruộng đất mà
chính dòng họ ông là nạn nhân, thân phụ ông khuyên
các anh em ông nên cố gắng tìm cách trở về Hà Nội
vào năm 1949 - 1950. Về Hà Nội, ông tiếp tục học
trung học đệ nhị cấp, sau đó bị động viên đi Nam Định. Vì muốn theo đuổi ngành
âm nhạc nên ông tình nguyện gia nhập Ban quân nhạc
Đệ tam Quân Khu cùng thời với các nhạc sĩ Nguyễn
Túc, Đan
Thọ, Văn Phụng,...
Năm 1951, ông và ba
người em thành lập ban hợp ca Hạc Thành (tiếng con
chim Hạc của Hà Nội) và trình diễn với phong thái
tài tử trên đài phát thanh Hà Nội và các nhạc hội
sinh viên học sinh. Ban nhạc của ông được rất nhiều
người yêu thích, đặc biệt trong giới sinh viên học
sinh. Mặc dù các em ông đều cắp sách đến trường
nhưng vì cả gia đình say mê âm nhạc và trau dồi nhạc
lý nên nhạc lý và âm nhạc nên họ đều có một căn bản
nhạc lý vững chắc. Thời gian này, Nhật Bằng viết một
số ca khúc như "Khúc nhạc ngày xuân", "Ánh sáng đồng
quê", "Dạ tương sầu", "Một chiều thu",...
Sang năm 1952, ông
gia nhập ngành quân nhạc cùng các nhạc sĩ Nguyễn Hiền, Văn Phụng, Đan
Thọ...
Năm 1954 xảy ra Hiệp định Genève chia
cắt đất nước; đại gia đình ông di cư vào miền Nam. Nhạc sĩ Nhật Bằng gia
nhập và tòng sự tại Nha Chiến tranh Tâm lý, Đài Phát
thanh Quân đội. Các em ông sau khi hoàn tất bậc
trung học thì người đi làm, người tiếp tục học đại học nên ban
hợp ca Hạc Thành chỉ còn thuần tuý trình diễn trên
hai Đài Phát thanh Sài Gòn và Quân đội. Trong thời
gian này ông đã cho ra đời những ca khúc như "Vọng
cố đô", "Bóng quê xưa", "Tiếng vọng rừng xanh",...
Trong thời gian này, ông viết chung nhiều ca khúc
với nhạc sĩ Đan Thọ.
Năm 1956, Nhật Bằng
vào Sài Gòn. Thời gian đầu ông làm
việc trong Đài phát thanh Quân đội của VTVN. Bản "Về đây anh" do ông
viết cùng với nhạc sĩ Nguyễn Hiền được dùng làm nhạc
hiệu cho chương trình Chiêu hồi của đài này thời đó.
Theo tài liệu thì
ông lập ra ban nhạc tên là ban Nhật Bằng trên đài
phát thanh Sài Gòn và đài Quân đội. Đồng thời, ông
là nhạc sĩ sử dụng contrebasse cho
các ban nhạc Hoàng Trọng, Nghiêm Phú Phi,
Văn Phụng, Tiếng Hát Tâm Tình, Vũ Thành trên đài Sài
Gòn. Ngoài ra, ông còn soạn hòa âm cho các ban nhạc
trên đài phát thanh, đài truyền hình Việt Nam và cho
nhiều hãng băng, hãng dĩa.
Đến năm 1963, Nhật
Bằng cùng với Văn Phụng và Anh Ngọc thành
lập ban tam ca nam Đô Si La chuyên trình bày những
ca khúc vui tươi. Ban nhạc chiếm được cảm tình của
khán thính giả qua cách trang phục lạ mắt với những
chiếc áo nhiều màu sắc sọc carô hay những hình vẽ
chim cò sặc sỡ. Cùng với những nhạc sĩ di cư từ miền
Bắc vào nam khác như Nguyễn Hiền, Văn Phụng, Trịnh Hưng, Đan Thọ,... nhạc sĩ
Nhật Bằng đã góp công tạo nên một nền âm nhạc phong
phú.
Có một thời gian,
Nhật Bằng phục vụ cho phòng Văn nghệ thuộc Cục Tâm lý chiến với
cấp bậc chuẩn úy. Năm
1968, Nhật Bằng được trao giải sáng tác nhạc quân
đội hay nhất năm với bài "Chiến sĩ ca". Ngoài phục
vụ quân đội ông còn còn cộng tác với các vũ trường và câu lạc bộ, tiêu biểu là vũ
trường Đêm màu hồng chung với Nguyễn Hiền, Nghiêm
Phú Phi.
Từ 1956 đến 1969 là
thời kỳ Nhật Bằng sáng tác hăng say nhất. Trong tổng
số hơn một trăm nhạc bản của ông, người nghe nhận ra
ba thể loại khác nhau là nhạc quê hương, nhạc tình
cảm, và nhạc chiến đấu. Rất nhiều ca khúc của ông
nói lên nỗi sầu ly hương như "Vọng cố đô", "Anh về
một mùa trăng",...
Ca sĩ Anh Ngọc nói
về kỷ niệm với nhạc sĩ Nhật Bằng như sau: "Loại nhạc
tình cảm thì tiêu biểu là các bản "Thuyền trăng",
"Dạ tương sầu", "Lỡ làng", "Bóng chiều tà", "Một
chiều thu",... Trong thời kỳ quân ngũ, Nhật Bằng
sáng tác các bài thuộc loại chiến đấu như "Bóng
người chiến sĩ", nhất là bài "Chiến sĩ ca" được phổ
biến khắp các quân trường".[3]
Từ năm 1969, Nhật
Bằng ngừng hẳn việc sáng tác sau khi đã sáng tác gần
100 bài hát đủ thể loại.
Sau sự kiện 30 tháng 4 năm 1975, ông
bị đi tù bảy năm
vì có phục vụ trong ngành tâm lý chiến. Sang năm 1986, ông
cùng nhạc sĩ Phạm Trọng Cầu và
một số nhạc sĩ trẻ khác ôm đàn đi diễn nhạc tiền
chiến tại một số nơi như trường đại học, khách sạn sau
khi những nhạc phẩm này được cho phép.
Tháng 9 năm 1990,
Nhật Bằng và gia đình sang Mỹ định cư tại tiểu bang Virginia theo
diện HO. Ông mở lớp luyện ca sĩ và soạn hòa âm, đồng
thời thành lập ban nhạc cho ba người con trai có nơi
hoạt động. Ngoài ra, Nhật Bằng còn tiếp tay với
phong trào Hưng Ca Việt Nam và Cao Trào Nhân Bản.
Vào năm 1991, ông soạn bài "Ngày Quốc Tế cho Cao
Trào Nhân Bản" làm nhạc hiệu cho tổ chức đấu tranh nhân quyền này.
Vợ của nhạc sĩ Trần
Nhật Bằng là bà Vũ Thị Tường Huệ. Ông bà có năm
người con, gồm bốn trai và một gái. Các con của ông
là Trần Nhật Hải (guitar), Trần Thị Bích Vân[4],
Trần Nhật Hùng (bass), Trần Nhật Huấn (keyboard) và
Trần Nhật Hào (ca sĩ Nhật Hào) đang định cư tại
Virginia. Gia đình Trần Nhật Bằng được nhiều đồng
hương ở Washington biết đến qua ban nhạc "The Blue
Ocean" nổi tiếng chơi cho các trung tâm băng nhạc
hải ngoại, sau đổi thành Five Stars. Các con của
nhạc sĩ Nhật Bằng có hợp tác với The Diamond Club
với tên ban nhạc Saigon Stars Band.
Năm 1998 ông có về
thăm Thanh Hoá.
Ông qua đời vì tai
biến mạch máu não vào lúc 8 giờ 35 phút tối thứ Sáu
ngày 7 tháng 5 năm 2004; lễ viếng được tổ chức trong
hai ngày 10 và 11 tháng 5 năm 2004 tại nghĩa trang Fairfax Memorial Park, Fairfax, Virginia,
Hoa Kỳ. Tang lễ được cử hành vào lúc 9 giờ sáng thứ
Tư ngày 12 tháng 5 năm 2004.[5]
Tác phẩm
Dưới đây liệt kê
các sáng tác riêng và sáng tác chung với nghệ sĩ
khác.
- Ánh sáng đồng quê
- Ánh sáng miền Nam (Xuân Lôi &
Nhật Bằng)
- Anh về một mùa trăng
- Bên quán vắng (Đan Thọ &
Nhật Bằng)
- Bóng chiều tà
- Bóng người chiến sĩ
- Bóng quê xưa (Đan Thọ & Nhật
Bằng)
- Chiều nhớ quê
- Chiều cuối thôn (Thanh Châu &
Nhật Bằng)
- Chiến sĩ ca
- Chờ anh em nhé (Xuân Tiên &
Nhật Bằng)
- Cùng một mái nhà (Xuân Tiên &
Nhật Bằng)
- Dạ tương sầu
- Đàn vui (Nhật Bằng & Thanh
Nam)
- Đợi chờ (Nhật Bằng & Phạm Đình Chương)
- Hãy hát cùng tôi (Nhật Bằng &
Thanh Nam)
- Hãy quên đi niềm thương nhớ
- Hãy trả lời em (Trần Thiện Thanh, Đào Duy
& Nhật Bằng)
- Hương quê (Nhật Bằng & Huỳnh
Hiếu)
- Khúc nhạc ngày xuân
- Lỡ làng
- Một chiều thu
- Mùa đông tuyết trắng
- Mùa ly biệt
- Mưa đầu mùa
- Nàng tiên trắng
- Ngày tươi sáng (Nguyễn Hiền &
Nhật Bằng)
- Nhịp sống miền Nam
- Nhắn bạn (Xuân Tiên & Nhật
Bằng)
- Nếu em có về thăm quê cũ (thơ:
Phạm Thế Trường)
- Nỗi lòng chinh phụ (Văn Phụng &
Nhật Bằng)
- Nước mắt quê hương
- Sài Gòn nắng nhớ mưa thương (thơ:
Nguyễn Thị Ngọc Dung)
- Sắc hương tàn (Trịnh Kim &
Nhật Bằng)
- Sau lũy tre xanh
- Thu ly hương (Nhật Bằng & Đan
Thọ)
- Thuyền trăng (Nhật Bằng &
Thanh Nam)
- Tiếng đàn trong đêm
- Tiếng than miền Bắc (Nguyễn Hiền
& Nhật Bằng)
- Tình nghệ sĩ (Nhật Bằng &
Thanh Nam)
- Tình tuyệt vọng (thơ: Hồng Thủy)
- Ước mơ (thơ: Phan Khâm)
- Về đây anh (Nguyễn Hiền &
Nhật Bằng)
- Về làng cũ (Xuân Lôi & Nhật
Bằng)
- Vui hát trên đường
- Vọng cố đô (Đan Thọ & Nhật
Bằng)
- Xin em đừng hỏi (Trần Thiện
Thanh, Đào Duy & Nhật Bằng)
- Xuân nhớ kinh kỳ (Nguyễn Túc
& Nhật Bằng)
- Ý nhạc ngày xanh (Nhật Bằng &
Thanh Nam)
Tham khảo