VI. VĂN LANG QUỐC

  1. Chữ Văn theo nghĩa cổ là vẽ mình quen gọi là Văn Thân. Rồi từ đó có nghĩa là văn vẻ: thân mình được vẽ là thân có văn vẻ. Sau cùng đạt tới nghĩa bao quát chỉ tất cả những gì có văn vẻ. Văn Lang là nước có văn vẻ ngược với nước bị cai trị theo lối thú vật bằng gậy, bằng chuồng thì gọi là võ trị. Chỉ có văn trị mới làm nảy sinh được các mối nhân luận, những mối liên hệ người với người được thấm nhuần bằng lễ, nghĩa, liêm, sỉ, tức những mối tình cao cả của con người.

 2. Về chữ Lang xét như bời chữ làng thì có nghĩa là làng nước. Văn Lang là nước có văn vẻ; còn xét theo âm chữ Nho thì Lang có nghĩa là người, ta quen gọi bằng lang quân. Cũng trong ý đó, ta nói sài lang để chỉ những kẻ mặt người nhưng bụng sói. Khi Hobbes nói người đối xử với người kiểu chó sói “Homo homini lupus” thì cũng ngụ ý chỉ mặt ngòai là người mà bụng lại là sài, lang, hổ, báo.

3. Ta liền hỏi làm thế nào để mặt người mà tình cũng người? Đây là vấn đề quá khó khăn đến nỗi đọc sử lòai người dễ có cảm tưởng “đó chỉ là những tiếng om sòm rời rạc do một thằng điên kể lại”. Mà điên thật, điên ở chỗ người không chịu làm người mà lại đi làm sài, sói, hồ, ly. Có phải do ý muốn của lòai người chăng? Không phải! Sinh ra làm người ai chẳng muốn làm người, tội chi trở lại làm thú vật, làm hồ ly, nhưng vì không nhận ra đạo làm người, hoặc bị chuyên chế cản đường, nên vong thân, mà vong thân với thú vật hay duy vật cũng nằm trên một bình diện, không sao tới được cuộc sống tâm linh cao cả. Không may đó là điều đã xảy ra hầu như khắp nơi trên vũ hòan đến nỗi đâu đâu cũng dần dà nổi lên những sài lang quốc phá đổ mọi nước Văn Lang đã manh nha từ khởi thủy. Thử hỏi có còn một hình ảnh nào chăng về nước Văn Lang của thời xa xưa ấy? Thưa có, đó là nước Văn Lang của Hùng Vương. Ta hãy khởi công nghiên cứu.

4. Xin đừng hiểu Hùng Vương ở đây chỉ là một nhân vật lịch sử suông nhưng trước nhất đó là hình ảnh con người mẫu của đại ngã tâm linh được phác họa như đã kết tinh của nhân, trí, dũng, đủ sức thiết lập và duy trì nước Văn Lang, mặc dù trong hiện thực có những sơ sót, hay trường hợp bất thường có thể Văn Lang chìm xuống một lúc, nhưng xét về cơ cấu thì đã có ghi lại trong quyển Kinh Hùng. Vậy chúng ta hãy đi vào Kinh Hùng để xem xét những nét cơ bản đó.

5. Nói đến Văn Lang là nói đến nước có lễ trị. Nhưng lễ trị không phải là một quà tặng vô thường cho lòai người vì thế hầu hết chỉ có chuyên chế. Vậy lễ trị chính là hậu quả của một cuộc tiến hóa năng động thuộc tâm thức con người. Nếu lấy đại cương mà bàn thì những bước tiến của tâm thức đó có thể chi ba bậc là bái vật, ý hế, tâm linh.

6. Bái vật nói rất chung là thời con người còn quá đồng nhất với thiên nhiên chưa nhận ra mình như một tự thể khác biệt và đặc thù. Sau dần dần nhận ra mình nhưng mới như một cái mình bé nhỏ yếu nhược; tuy là một tự thể nhưng cảm thấy thiếu thốn đủ điều phải cậy dựa vào biết bao cái bên ngòai, trong đó có đòan thể và quỷ thần. Đòan thể là cái cụ thể bên ngòai mà con người cá nhân phải cậy dựa vào trọn vẹn đến độ đồng hóa mình với đòan thể. Câu định nghĩa của Mặc Tử “quần ngã nhất thể” (ta với đoàn thể là một) chính là phản ảnh của thời bái vật đồng nhất cũng như câu của Karl Marx: “L’homme humain est l’homme social” cũng nằm trong cùng một lọai là định tính con người bằng chiều kích xã hội tức lấy yếu tố đòan lũ nhận chìm con người, cụ thể như cộng sản đang thi hành, lấy đảng và nhà nước nhận chìm cá thể. Đấy là điểm mốc.

Điểm hai là quỷ thần thì ở thể đồng này con người cũng để mình bị chìm ngập dưới quyền của quỷ thần; cái gì cũng phải cậy dựa quỷ thần ban cho, từ sự chữa bệnh cho đến mưa nắng cũng phải xin cầu cúng bái. Vì thế biểu lộ ra ngòai là bái vật hiểu là bái cầu ở ngọai lực, vì con người còn thấy mình quá bé mọn.

7. Ý hệ bao gồm các bước tiến ở giai đọan hai khi con người đã tiến hơn trong sự nhận thức ra mình như một tự thể, và vì thế tuyên dương cá nhân biệt lập để phán lại giai đọan đồng nhất xưa. Cơ năng được huy động trong giai đọan này là lý trí, nhờ đó con người bước lên đợt thực tế suy luận cụ thể. Đó là bước tiến rất quan trọng nhưng khi đẩy quá đáng thì lý trí đốc ra duy trí với hậu quả là duy niệm, và khi dùng hòan tòan ý niệm làm hệ thống tư tưởng, hệ thống triết lý thì gọi là ý hệ, tức hệ thống ý niệm, nó chống lại cơ năng được dùng nhiều trong giai đọan đồng nhất là tin tưởng: tin tưởng vào thế giá, vào lời truyền của thần minh rồi hòan tòan thuận theo, vì thế gây ra sự phản động mà ở đây gọi là ý hệ tức là những thuyết lý y cứ trọn vẹn trên ý niệm đến độ không nhận ra rằng ý niệm chỉ là hình ảnh của sự vật nên còn ở vòng ngòai, thiếu khả năng tham dự vào cái tòan thể của vũ trụ; hậu quả là chưa khám phá hết khả năng trung thực của con người nằm ở vòng trong tâm linh. Kết quả là con người y cứ tòan triệt ở ngọai vật mà dấu chỉ là theo nguyên lý đồng nhất một chiều.

8. Từ đó chỉ còn biết chinh phục những cái bên ngòai: chinh phục sự vật chưa đủ, còn muốn chinh phục người khác bắt phải làm nô lệ. Những chính quyền dựa trên ý hệ có thể gọi là địa quyền cũng như thiên quyền đều dễ dàng đi sang thống trị chuyên chế gây nên sài lang quốc là do lý lẽ sâu xa đó, nói khác chuyên chế chỉ là cái ngọn còn gốc là bái vật hoặc ý hệ.

9. Phải chờ đến bước thứ ba quen gọi là Nhân linh khám phá ra chiếu kích tâm linh nơi người mới biết rằng không thể nào đồng nhất người với sự vật, mới tìm cách khôi phục lại quyền làm người và từ đấy người mới có thể tạo dựng một xã hội gây hạnh phúc cho mình. Câu nói “linh tại ngã, bất linh tại ngã” phải hiểu biết đến đợt siêu hình cùng tột này.

Chỉ lúc ấy mới thực hiện được bước tiến cao nhất, gọi là văn lang, tức một nước có thể chế không phạm đến tự do nhân phẩm con người. Vậy khi xét theo lối triết theo lối cùng lý tận tính đáo căn thì cần hỏi xem văn lang trong Kinh Hùng quả có vượt qua nổi hai đợt bái vật và ý hệ chăng? Nếu có thì mới đặt nổi nền tảng cho văn lang quốc.

10. Lạc Long Quân với ba vĩ tích (Diệt mộc tinh, hồ tinh, ngư tinh đã bàn nhiều trong Kinh Hùng Khải Triết) như tang chứng đã vượt qua bái vật (gọi bóng là xương cuồng) cũng như đã vượt qua ý hệ biểu lộ bằng “hồ chín đuôi hóa ra người mặc áo trắng nhập vào bọn mọi, cùng lũ mọi ca hát dụ dỗ được người con trai con gái nào thì đem về nhốt trong hang đá” (H.16).

Đọc đến đây ai đã làm quen với triết tất nhớ đến cái hang nhốt tù nhân được nói đến trong triết học Plato, bị trói quay mặt vào tường và chỉ được xem những hình ảnh chiếu trên tường chứ không được xem sự thực bên ngòai. Lúc ấy mới nhận ra là hồ ly giống hệt bọn cộng sản cũng dụ dỗ người đưa về nhốt trong hang duy vật biện chứng không cho xem, nghe, cảm nghĩ gì khác với cái hang thẳng bốn góc duy địa. Cần thêm rằng bước vượt qua ý hệ này Tây Au hiện đang vất vả lắm mà chưa vượt xong.

11. Vậy mà Lạc Long Quân đã vượt cả: vượt bái vật bằng diệt mộc tinh, vượt ý hệ bằng diệt hồ tinh, ngư tinh, rồi vươn lên tâm linh gọi bóng là đóng đô ở Nghệ An xứ. Thế tức là đã đặt xong nền tảng vững chắc cho văn lang quốc. Người đi sau này chỉ cần xây thêm trên nền tảng sẵn có đó.

12. Xin hỏi liệu Hùng Vương có tiếp nối được công trình vĩ đại của cha chăng? Trước khi thưa xin hãy giải rộng ý câu hỏi. Theo nguyên nghĩa thì đạt đợt văn lang là khi nào con người có thể đưa vào trong tâm mình cả hai khối lực trước kia đặt ngòai con người, như những quyền năng siêu hình vế tính mệnh thì bái vật đặt trên trời, những quyền năng vật chất thì ý hệ đặt trên đất, tức đặt ngòai con người nên chúng sai sử con người, biến người thành nô lệ cho định mệnh, cho sự vật… Nay tâm linh dựa vào con người, nên từ nô lệ con người trở thành chủ nhân sai sử sự vật, bắt sự vật phục vụ mình, biến định mệnh thành tính mệnh, rồi hiểu tính mệnh theo tâm tầm tính nết, tức là đặt phần chủ quyền của con người vô chính tay con người. Từ đấy “có trời mà cũng có ta” chứ không như trước “ta chỉ là thằng phỗng thụ động bị ngọai lực giật giây”.

Đó là ý nghĩa của đợt tâm linh, là đợt tâm thức lý tưởng của một nước gọi là Văn Lang. Nói khác một nước dám xưgn là Văn Lang thì người trong nước, ít ra những bậc hiền giả, phải là những con người nhận thức ra chiều kích tâm linh cao cả nơi mình để mà vun tưới tài bồi, rồi từ đó những hậu quả bên ngòai sẽ là những đức tính bất khuất dũng cảm, tự lực, tự quyết, tự mưu sinh, cái gì cũng tự mình quyết định để xứng danh là nhân chủ.

13. Hỏi rằng những đức tính ấy có trong nước của Hùng Vương chăng? Thưa rằng có: đọc dài qua 15 truyện không chỗ nào con người không tỏ ra mình nắm phần chủ động. không bước nào con người không tự quyết. Nếu có ngoại lệ chẳng qua là sự nhỡ nhàng hay bất trắc mà dù tiến đến đâu con người cũng không thể tránh hết. ngoại giả toàn là những hình ảnh của những “trái hùng gái đảm”.

Cần đọc kỹ toàn bộ quyển Kinh Hùng sẽ thấy điều đó. sau đây chỉ xin nhắc sơ qua một hai truyện làm thí dụ, trước hết là truyện Phù Đổng Thiên Vương cũng gọi là Thánh Dóng.

14. Thánh Dóng không chi khác hơn là bóng dáng con người đại ngã tâm linh có tầm vóc như vũ trụ được biểu lộ ra ngoài bằng tinh thần tự động, tự cường của dân nước Văn Lang, ngày thường không ai để ý đến (nói bóng là trẻ ba năm mà không biết nói); nhưng khi phải đối phó với nguy cơ thì đức tự lực, tự cường dâng lên đến tầm kích vũ trụ, nâng con người lên ngang hàng cùng trời, đất, đáng mặt dẫn đầu các anh hùng trong nhân thoại Việt, tức người tự làm chủ thay cho các chủ trước là thiên (bái vật) hay địa (ý hệ).

Ngay cái tên ông cũng đã đầy oai hùng như “Thiên Vương” hay “Xung Thiên Thần Vương”. Xét đến việc thì quả đáng mặt là”Tề Thiên Đại Thánh” (thánh ngang với trời). Sách Thiên Nam Ngữ Lục chứa đầy những câu mang tầm kích vũ trụ, chẳng hạn ông Dóng từ một em bé lớn lên sừng sững nhập thần với vũ trụ:

“Thần vương khi biết khúc nhôi,

Tức thì vươn dài dư mười trượng cao.

Con mắt sáng như vì sao,

Lưu tinh chấp chới tót vào đẩu tinh,

 Ầm ầm dường tiếng lôi đình,

Hồ bộ long hành thất giác thiên tư.

…………………………………………………

Uy ra vẫy cái ầm ầm

Mình trên cật ngựa tay cầm kim tiên,

Lạ thay ngựa sắt tự nhiên,

Giẫm lên động đất, thét lên dậy trời.

Thần vương lên ngựa dặm chân,

Qua ngàn An Việt cõi gần vệ linh.

Giơ roi dựng ngựa dư kinh,

Vân cù thẳng bước thiên đình tới nơi!”

Toàn bản văn toát ra bầu khí nhân thoại cùng dòng máu Bàn Cổ đang vẫy vùng trong vũ trụ. Nhờ tính chất nhân chủ uy hùng như thế nên tự đấy phát triển tinh thần hòa giải, thống nhất thay cho đồng nhất ở hai đợt trước.

15. Kinh Hùng (H.22) biểu diễn ý tưởng thể hòa này bằng truyện trầu cau, mà ý nghĩa sâu xa là Thái hòa, tức thứ hòa sâu xa, có tính cách bao trùm nhất, chứa chấp mọi thứ hòa hợp bé nhỏ khác đó là hòa trời hòa đất để làm ra con người. có hòa hợp được những chất trước kia đứng riêng biệt mới làm nên thực thể mới. Trước thì là trầu, quả cau, đá vôi mang màu xanh và trắng, nay hòa hợp thì hóa đỏ để cụ thể hóa sự hòa hợp giữa nước và lửa như quẻ cách gồm lửa trong đầm: “the fire in the lake”. Còn việc hòa hợp là do con người, ở đây biểu thị bằng việc nhai trầu. Nhai một miếng trầu hàm chứa một triết lý sâu xa là thế. Như vậy câu tục ngữ “miếng trầu là đầu câu chuyện” không nên hiểu gọn vào việc gạ hỏi, cưới xin, mà còn phải hiểu ra câu chuyện văn hóa nhân chủ của Việt tộc, văn hóa đông nam chỉ bằng xanh đỏ. Trong tục điêu đề (xâm trán) của nhiều chi tộc Bách Việt thì xâm trên trán 3 vạch xanh đỏ là nằm trong liên hệ ngầm đó (đông màu xanh, nam màu đỏ sẽ bàn trong Sứ Điệp).

16. Truyện Đầm Nhất Dạ (H.29) nói lên nét tự do định đoạt của Tiên Dung Mỵ Nương trong việc lấy chồng. Tiên Dung tự định đoạt lấy chồng được đặt nổi bằng cách vượt ngoài quyền Hùng Vương và cả tay trên Chử Đồng Tử v.v… tức không dựa vào quyền thế, mà hoàn toàn tự định đoạt. Đã vậy Tiên Dung lại lấy người nghèo xác xơ đến cái khố cũng không có, tỏ ra độc lập với địa tức tiền tài vật chất, coi tình trọng hơn của cải. Sự độc lập còn được đặt nổi bằng lấy quyết định ngoài quyền cha, vậy mà vẫn được trời phù hộ cho làm ăn phát đạt.

17. Truyện Bánh Chưng Bánh Dày của Tiết Liệu nói lên nét trời đất giao thoa làm nên con người Đại Ngã. Ai mà nhận thức và hiện thực được (biểu thị bằng làm ra bánh trời bánh đất) thì sẽ được phần thưởng vĩ đại là làm vua, mà ý nghĩa cụ thể là trở nên nhân chủ (thông với thần minh tức tinh thần giũ bỏ được mọi xiềng xích do bái vật và ý hệ, còn phần thân xác sẽ có đủ những cái cần dùng cho cuộc sống được an vui.

18. Truyện Tây Qua cũng nói lên nét tự cường tự lực. Tuy sau có mang màu sắc Phật nhưng cũng còn giữ y nguyên nét tự lực, tức âm đức của kiếp trước còn giữ lại giúp An Tiêm tự lực cánh sinh trong kiếp này. Câu truyện bao hàm tấm lòng tín thuận vào nghĩa “tham thông” thiên hựu: trời sinh voi, trời sinh cỏ. Khi con người biết sống đủ nghĩa người đại ngã thì không bao giờ thiếu những thứ cần thiết cho cuộc sống: trời sinh đất dưỡng là vậy.

19. Truyện Việt Tỉnh Cương với Thôi Vỹ nói lên ba đợt tiến của tâm thức là bái vật, ý hệ và tâm linh. Bái vật biểu thị bằng xương cuồng vì tin dị đoan mà giết hại người. Còn ý hệ là bệnh nhục ảnh chỉ sự bám riết lấy hình ảnh của nhục thể để cho nó trói trăng mình, che mắt không cho mình nhìn ra được nét song trùng của vạn vật chỉ bằng Ngọc Long Toại và cưới được tiên nữ là đặt nền minh triết. Minh triết chỉ đạt được trên con đường “tham thông” của con người đại ngã tâm linh, chứ không thể nào trên nẻo đường cá nhân duy vật biểu thị bằng nhục ảnh. Bệnh nhục ảnh chỉ có thể cứu bằng Ngải cứu.

Chữ Ngải (chữ hán) cũng là chữ nghệ (chữ hán) thêm bộ thảo. Đó là thuốc tiên chữa bệnh nhục ảnh. Muốn chữa thì cần biết xả tức cắt bỏ ý niệm từ ngoài in vào, làm ngáng trở không cho thấy sự vật chính nó là thế, Nho gọi là cách vật. muốn cách vật tức thấy vật trực chỉ, có sao thấy thế mà không phải xem qua lăng kính ý niệm, thì cần phải biết xả bỏ ý hệ, như Lạc Long Quân đã làm trong việc diệt hồ tinh, ngư tinh, mới thiết lập được nước Xích Quỷ tức làm chủ ánh sáng tâm linh. Vậy ngải cứu chỉ sự xả bỏ những gì che lấp tâm linh. Trong dân gian có niệm t in là ngải cứu tốt nhất phải hái vào ngày mùng 5 tháng 5. Đó chẳng qua là nghệ thuật giáo khoa đã đạt độ trác tuyệt, để ngầm nhắc tới vụ tổ gặp được Vụ Tiên trên Ngũ Lĩnh. Ngũ Lĩnh là 5 đỉnh cao thường được dùng để chỉ minh triết. Tết mồng 5 tháng 5 cũng gọi là tết trùng ngũ, hay đoan ngọ (mặt trời lúc trưa) đều liên hệ tới Xích Quỷ (ánh sáng mặt trời lúc trưa tháng 5 là sáng láng nhất).

20. Đó là đại để ý nghĩa chữ Văn Lang: nước của những con người nhân chủ, những con người không những chỉ là dân cá thể mà còn là nhân cao cả như Đại Ngã tâm linh, có tầm kích bao la như vũ trụ. Đó là những con người rõ rệt là lưỡng thê: có hai cuộc sống.

21. Nhân tiện xin nhắc tại sao ta không có anh hùng ca. Nhiều độc giả đã cố gắng biến Thánh Dóng thành anh hùng ca để văn học mình có đủ như người. Sở dĩ họ muốn làm như thế vì chưa nhận ra rằng cứ sự mà nói thì anh hùng ca là những áng văn ca tụng võ công rất phản nhân chủ và lẽ ra phải dịch là dùng khí ca (épic) dành chữ anh hùng ca cho danh từ héroisme. Hai bản “anh hùng ca” lớn nhất là Iliade của Hy Lạp và Mahabharata của Ấn Độ đều nằm trong những nước có chế độ nô lệ rất khắt khe, cũng như văn hóa một chiều, đưa đến vong thân rõ rệt: những nhân vật trong đó y như thằng phỗng do các thần giật dây sai khiến bảo sao làm vậy: tuyệt không có chi là tự lực tự cường.

22. Trở lên là thử bàn sơ về nền tảng tâm linh của nước Văn Lang cũng như quảng diễn bằng một số huyền thoại trong Kinh Hùng. Tất cả đều nói lên những con người đã hội  nhập nổi được khối sức mạnh mà ở hai đợt bái vật và ý hệ bị đặt ra ngoài, nay đến đợt tâm linh thì chúng được hội nhận nơi con người, nên trở thành tự cường, tự lực, tự do, tự nội. Con người lý tưởng đó gọi là Vua Hùng, mà thể hiện ra là những “trai hùng gái đảm” trong nhân gian.

Phải có những con người như thế mới làm nền tảng chân thực của Văn Lang quốc, một nước không xây trên những quyền lực của ý hệ hay dị đoan khép con người vào gông cùm của sự vật, biến con người thành dụng cụ sản xuất để bóc lột. Ngược lại chỉ có những con người tự lực, tự cường bất khuất xứng là những con người của Văn Lang quốc. Đấy mới là nẻo đường trung chính có thể đưa con người đến tự do cũng như hạnh phúc chân thực

VII. TỪ CÒN MẸ TỚI MẤT MẸ

“Còn mẹ ăn cơm với cá,

Mất mẹ liếm lá gặm xương”.

Đó là câu tả cảnh mồ côi. Mồ côi nào cũng là bất hạnh: mất cha cũng như mất mẹ. Tuy nhiên còn mẹ thì bớt khổ hơn, hơn kém được diễn tả một cách cụ thể: một đàng ăn cơm với cá, một đàng liếm lá gặm xương. Trên đây là sự thường tình bé nhỏ. Nhưng câu tục ngữ có thể hàm chứa một sự thực lớn lao hơn nhiều thuộc văn hóa lòai người, nơi đây cũng có những nền văn hóa còn mẹ và những nền văn hóa mất mẹ, chỉ khác một điều là không thể mồ côi cha mà chỉ có mồ côi mẹ nhưng về hậu quả thì y hệt, tức cũng chỉ có liếm lá gặm xương nghĩa là văn hóa tòan vòng ngòai lý trí, không sao thấu vào được cõi tâm linh. Bởi vì tâm linh là thực thể vô biên, còn lý trí thuộc vòng hiện tượng hữu hạn: sản phẩm của lý trí là ý niệm có mốc giới vì đó là những hình ảnh sự vật được thâu nhận do những cơ năng có giới hạn như có tai mắt, chỉ giúp được phần nào trên bình diện hữu hạn như ăn làm. Còn muốn tiến đến cõi tâm linh là chính bản chất con người thì đó phải là tình, là tâm. Tâm linh có tính cách vô biên không thể nói gì được vì bao la như trùng dương bát ngát, nhưng may thay lại có tình như những sông ngòi đưa chất nuôi đến cho các chi thể và ta cũng có thể dùng tình như đường nẻo để đi ngược về nguồn suối là tâm linh bất tận. Như vậy tình là thực thể lưỡng diện, một mặt thông với tâm nên cũng bao la man mác không hiện lên rõ rệt, không thể vẽ trực chỉ ra hình, như không vẽ ra được ưu tư, cám cảnh, cô đơn. Tuy nhiên mặt khác tình lại ăn vào cõi hữu hạn, nên ta cảm thấy được và chính nhờ chỗ đó mà ta có thể bắt lấy tình như đầu mối để tiến đến chỗ vô biên mà ta gọi là tâm linh, hay “vũ trụ chi tâm”, hoặc “ngô tâm tiện thi vũ trụ”. Tất cả những ngữ thuật đó muốn nói lên cùng đích bao la để đưa ta đến với vũ trụ vạn vật. Vạn vật không có ý niệm nhưng cũng có tình: không những thú vật cỏ cây mà cả đến vật vô tri, như nước, lửa, kim khí. Đó là lọai vô tri, nhưng không vô tình vì cũng co rút bay nhảy, tức là những yếu tố biểu lộ sự xúc động nên cũng biểu lộ mối tương liên sâu thẳm.

Nói đến tình người là nói đến cái chi nặng đến muôn triệu tấn giá trị, vì nó không chỉ có nghĩa là tình của người mà còn hàm ngụ ý nghĩa “tình làm nên con người”, tình đem chất dưỡng nuôi đến cho con người chân thực, để con người lớn lên đến đợt đại ngã tâm linh. Nhưng muốn thế cần phải chọn những mối tình tích cực như yêu thương, quảng đại, bao dung, thông cảm, an vui… Nuôi dưỡng những mối tình đó là sửa sọan cho những mùa gặt hạnh phúc. Theo luật giá sắc, mỗi mối tình tích cực của tâm hồn ta phát xuất sẽ đi vòng quanh vũ trụ, quyện thêm chất đồng lọai để trở nên to lớn mạnh mẽ gấp bội rồi trở về với ta. Ta gieo ra một yêu thương, quảng đại, sẽ lại gặt về gấp trăm quảng đại yêu thương, cứ thế bồi dưỡng để đưa ta cao mãi lên trên bậc thang đại ngã. Một cử chỉ yêu thương, một sự san sẻ của cải, một ý nghĩa hay đẹp đối với người khác tất cả sẽ trở lại với ta gấp bội làm cho đời ta sung túc hơn, quảng đại hơn, an vui hơn. Minh triết xưa gọi việc tài bồi tình người là nguyên lý mẹ vì trong lòai người Mẹ là đại biểu đích đáng nhất cho những mối tình cao thượng bao la như đại dương. Nguyên lý mẹ khởi đầu từ chỗ mẹ tạo dựng và giữ gìn những gì cần thiết để nuôi dưỡng con làm cho con trưởng thành, nên nguyên lý mẹ sẽ mãi mãi cần thiết cho những nền văn hóa trung thực ơn ích. Thọat kỳ thủy nguyên lý mẹ đã được phát triển khắp nơi nhưng sau vì ảnh hưởng của du mục chuyên chế, nên nguyên lý mẹ dần dần bị chôn vùi, càng đi vào văn minh xảo trá con người càng quên mất nguyên lý đo. Đến nỗi một quãng dài không ai ngờ tới, mãi nay mới lại có người khởi đầu tìm ra.

Với Tây Au chỉ sự kiện này đã được khám phá ra năm 1861 do ông Bachofen trong quyển “Mẫu Quyền” (Mutterrecht) là sách vạch trần tính chất đực rựa của nền văn minh hiện đại do sự chôn vùi nguyên lý mẹ, vì thế mà nền văn minh hiện nay đang đi vào con đường cùng v.v… Đây là một khám phá đã bị công kích tới tấp và kịch liệt.

Thế nhưng sự thực dần dần nhô lên nhờ nhiều công trình của các nhà nhân chủng xã hội cũng như cả tâm lý nữa, nên nay đã thành sự thực không những được công nhận, mà còn có cả những cố gắng làm phục họat nguyên lý mẹ để tìm lại thế quân bình cho nền văn minh hiện đại đang nghiêng đổ vì tính chất đực rựa duy trí của nó.

Chính trong chiều hướng đó mà sự nghiên cứu lại nguồn gốc văn hóa nước nhà đột nhiên mang sắc thái thời thượng, kéo theo hy vọng đóng góp vào những việc chung vừa nói trên. Vì văn hóa Lạc Việt còn duy trì được nhiều yếu tố mẹ hơn các nơi khác, ít ra đối với văn hóa Tây Au.

Cần nhận chân rằng ban đầu đâu đâu nguyên lý mẹ cũng được đặt nổi mà biểu hiện là sự thờ các thần nữ, các great mothers (xem bài Cái Giống Của Các Thần trong Cơ Cấu Việt Nho) cũng như nhiều nơi dùng tên phụ nữ để chỉ nền minh triết như Sophia, Minerve, Demeter, Sakti, Nữ Oa, Vụ Tiên, Au Cơ…

Sở dĩ có truyện như vậy vì nguyên lý mẹ xuất hiện đồng thời với văn hóa nông nghiệp, một bước tiến quyết liệt nhất của lòai người kéo theo những phát minh khác như biết làm nhà, dệt vải, làm đồ gốm… Tất cả có được là do sự gieo trồng. Việc này rất quan trọng, nó giữ chân con người không cần đi lang thang hái lượm, mà có thể ở lại định cư nên cần làm nhà cũng như mọi đồ dùng khác. Vậy đó là cửa mở vào thời văn hóa.

Việc đầu tiên này (gieo trồng) mọi nhà nhân chủng đều đồng thanh xác quyết là do đàn bà, tất cả suy đóan rằng đàn ông mải đi săn bắn các bà ở nhà tẩn mẩn hoặc đánh rơi hạt xuống rồi thấy mọc lên… Đó là việc ngẫu nhiên tình cờ sẽ dẫn tới sự gieo trồng có hệ thống… Cũng vì thời ấy con không biết cha chỉ biết có mẹ nên cũng là khởi đầu mẫu tộc (Đây chỉ nói mẫu tộc mà không nói mẫu quyền, vì mẫu quyền chưa được chứng minh như sự kiện mẫu tộc) đặt tên con tên đất, theo họ mẹ.

Nhưng từ lúc định cư thì con biết cha là điều sẽ dẫn đến văn minh phụ hệ nổi về lý trí. Nhất là đến lúc tranh chấp đất đai, con thú rồi đền người (chiếm về làm nô lệ) thì xảy ra chuyện đánh nhau, mà đánh nhau thì phải có sức mạnh nên cần đàn ông. Từ đó nghiêng dần sang nguyên lý cha: đề cao pháp hình, quân đội, tổ chức chặt chẽ nghiêm minh, các mối liên hệ xã hội trở nên trừu tượng vì rộng lớn cần tới văn tự v.v… những khám phá này thường là do cha. Đó là lý do xảy ra chuyện chuyển mình từ mẫu tộc sang phục tộc, trong văn hóa là đi từ tình người ghé sang lý trí, hạ nghệ thuật đề cao lý luận v.v…

Sự chuyển mình này xảy đến vào khỏang khám phá ra kim khí, cũng là giai đọan xảy ra chiến tranh đọat nô lệ, giành đất đai mà kết quả là sự xuất hiện của những đế quốc lớn như Babylon, Perse, Roma v.v… Đó là về mặt ngòai. Còn mặt trong nguyên lý mẹ chuyển sang nguyên lý cha, biểu thị bằng nữ thần được thay thế bằng nam thần. Bên Babylon nữ thần Tiamat bị tiêu diệt do nam thần Marduch. Bên Hy Lạp thì các nữ thần đi trước, bị thay thế do các nam thần trên núi Olympe, đến độ Minerve sinh ra do đầu Zeus, tức bào thai của mẹ bị phế bỏ, nhường chỗ cho đầu cha tức là tình phải nhường chỗ cho lý.

Truyện này hàm ý nghĩa thâm sâu là minh triết ghé hẳn sang phần lý trí và tự đấy triết lý diệt tình cảm, trách tiếp xúc với thiên nhiên, với cụ thể để vận hành tòan triệt trong miền ý niệm trừu tượng, bước mạnh vào văn minh mà tôi quen gọi là du mục theo nghĩa đặt nặng uy quyền lấy sự vâng phục làm đức cao cả, bất tuân lệnh là tội nặng nhất. Đó là trào lưu xảy ra trong vùng Lưỡng Hà nhất là Babylon rồi truyền sang Ai Cập, La-Hy, Miền thảo nguyên đến tận bắc Tàu, mà ta có thể gửi vào hai chữ Hàm Dương kinh đô của Tần Thủy Hòang. Bên Đông Nam Á thì Tần Hòang là đỉnh cao nhất của du mục tây bắc đề cao lý trí là sức mạnh, nên thay hàm trì của Việt tộc bằng ham dương (ngậm mặt trời) của du mục. Tên đó tuy hàm ý muốn mặt trời sẽ soi sáng chế độ nhà Tần vạn đại. Nhưng chỉ 16 năm sau thì đổ vì duy dương không sống nổi trong miền “còn mẹ”. Tuy nhiên có thể nói được khắp hòan cầu đã cùng với thời kim khí bước vào nguyên lý cha, bước vào óc đế quốc, không những vật chất mà luôn cả tinh thần, chứng tích cụ thể là mặt trăng biến hẳn trong lịch dương, còn có duy mặt trời ngự trị trọn vẹn. Đó cũng là sự khải hòan của nguyên lý cha dìm hẳn nguyên lý mẹ tức cũng là lấp nẻo vào Thiên Thai của con người Đại ngã. Từ đấy con người chỉ còn biết có bình diện hàng ngang lý trí, không ngờ chi nữa đến bình diện bao la sâu thẳm của siêu thức. Có chăng chỉ còn phảng phất bên cõi Viễn Đông mà ta có thể kiểm chứng sơ qua như sau.

Tục ngữ nói “Ông Trăng mà lấy Bà Trời” (Việt Nho không có Bà trời xét như vợ ông trời, mà chỉ có thiên như một tòan thể còn gọi ông hay bà tùy lúc). Trăng chỉ nguyên lý mẹ, gọi ông trăng là theo nghĩa mẹ nắm phần trổi vượt. Nhưng rồi đến giai đọan mẹ chuyển sang cha, thì mẹ xuống làm bà, còn bà trời nhận quyền mới lên chức ông. Tuy lên chức “ông trời” nhưng không dám độc tài, vì bà vẫn còn tham dự. Lịch vẫn có cả mặt trời lẫn mặt trăng, nhưng trăng đã thôi là ông để trở nên cô Hằng. Từ ông trăng trởo nên cô Hằng, Hằng Nga là đã nhường quyền cho ông trời một nửa. Như vậy là không mất quyền mà chỉ chia quyền: nếu ông giữ lệnh thì bà giữ cồng. Tuy lệnh bắt đầu lấn át cồng nhưng nhiều khi “lệnh ông không bằng cồng bà”. Trong triết lý tình biểu thị xuyên qua ca, nhạc, vũ vẫn còn  chỗ đứng chứ không bị lọai trừ do khoa luân lý duy lý như trong triết Tây. Đó quả là một trường hợp ngọai lệ may mắn cho nguyên lý mẹ.

Vụ này đã xảy ra từ lúc lập nước Văn Lang với bóng mẹ Au Cơ che rợp cả nước, tức thời ấy tuy đã bước vào phụ tộc nhưng nguyên lý mẹ còn bao trùm tất cả như được biểu lộ một cách huy hòang trong việc nước Văn Lang lập ra không do 50 con theo cha xuống biển, mà do 50 con theo mẹ lên núi. Thành thử vai trò của mẹ vẫn còn nổi bật ngay từ lúc xuất hiện như vầng nguyệt do lưỡng long chầu, ta quen gọi là lưỡng long chầu nguyệt tức Au Cơ ngự giữa Đế Nghi và Lạc Long Quân. Có người đã xem theo lối thanh giáo chê Au Cơ là dâm phụ, mà không ngờ đây là sơ nguyên tượng đi theo luật Dịch Kinh: “ít làm chủ, đông làm dân” (quả vi chủ, chúng vi dân) hay là hai dương chầu một âm giống hệt như quẻ li chỉ văn minh của Lạc Việt. Vây quẻ li thành bởi một hào âm chỉ trung nữ ở giữa hai hao dương (hình quẻ li), tức đề cao nguyên lý mẹ trên cha theo liều lượng “vài ba” nhưng tất nhiên không hề có bỏ cha: cha 2 mẹ 3. đấy là điều quá hiếm hoi vì hầu khắp mọi nơi con người đã bước vào phụ hệ rồi, chỉ có chuyện nguyên lý cha chôn táng nguyên lý mẹ chứ không có vụ ngược lại, nên hễ còn mẹ thì chắc chắn cũng còn cha. Nhưng còn cha thì đến 99% là không còn mẹ. Cần thêm ngay rằng đó không là huyền thọai bâng quơ nhưng là nhân thọai đã in đậm ảnh hưởng vào xã hội nước Văn Lang mà chúng ta thử ôn lại vài ba nét.

Điểm một là tình huynh đệ được đặt nổi thay cho quyền cha, như thế là quyền mẹ vẫn còn nằm ngầm. Sở dĩ như vậy vì tình huynh đệ gắn bó với mẹ hơn với cha. Tình yêu của cha thường có điều kiện nên có giới hạn phải sao mới được yêu. Chính vì thế mà hay có hiện tượng là cha thưong yêu thiên tư một con nhận làm con riêng và thương các đặc trưng hầu như gẩy bỏ các con khác, nhưng không quên đặt điều kiện là những luật pháp nghiêm minh nên quen gọi là nghiêm đường với pháp trị. Ngược lại khi tình mẹ nổi hơn thì gọi là song thân vì tình yêu của mẹ vô điều kiện và phổ cập hơn, bao trùm mọi con biểu thị bằng cái bọc trăm trứng, nhất là không có tính cách thống trị nên thường là lễ trị. Vậy tính chất đó được nối tiếp trong tình huynh đệ là tình yêu có sự trọng kính lẫn nhau, thay vì thống trị nhau, tứ c thuận lợi cho sự bình đẳng hơn hẳn phụ tộc. Phụ tộc đi với giai đọan văn minh “công thương” coi trọng văn minh lý trí, còn mẫu hệ đi với tinh thần nông nghiệp “sĩ nông”, coi trọng văn hóa tình người, lấy chân thực trung tín làm nền tảng.

Điểm hai là tinh thần nông nghiệp còn biểu thị bằng việc mẹ Au vứt bọc trừng ra “ngòai đồng” (đồng ruộng chỉ tinh thần nông nghiệp, con cháu mang họ Mỵ là vậy, Mỵ là họ lớn nước Sở, mà Sở xưa là châu Kinh trong chữ Kinh Dương Vương). Xin nhớ Mỵ là Mễ, tức tinh thần nông nghiệp. Tinh thần nông nghiệp đã xuất hiện do mẹ, chỉ sống được trong xã hội mẹ. Còn xã hội du mục liên hệ với cha thì bước vào “công thương” pháp hình.

Điểm ba là óc tự lập là tinh thần nhấn mạnh đến sự tham dự của con người: tự làm ra thức ăn mà không còn lệ thuộc vào hái lượm bấp bênh như trước, hoặc nối tiếp bằng đi ăn cướp nhưng gọi bằng tên sang trọng là “chinh phục”. Đức tự lập được biểu thị trong vụ mẹ Au Cơ “không cho con bú mà cả trăm con tự nhiên trường đại, trí dũng song tòan, ai cũng úy phục, bảo nhau rằng đó là những anh em phi thường”.

Điểm bốn là “bình sản” cả trăm con đều phương trưởng, không phân ra kẻ có người không, kẻ chủ người nô, nên không có chế độ nô lệ nhà nước, chỉ có qua loa trong gia đình thì không đáng tên chế độ, nên gọi là nô tì, tức con ở đầy tớ.

Đó là đại để mấy nét nói lên sự còn mẹ: còn mẹ thì xây trên tình huynh đệ phổ biến. Không lọai trừ con nào. Con nào cũng có quyền tự lập tự cường, độc lập ngay trong sản nghiệp (bình sản). Tất cả được bao bọc trong tình thương thâm sâu của mẹ nên gọi nhau là đồng bào hiểu là cùng xuất phát từ một bào thai mẹ Au; nói kiểu triết là cùng nằm trong nguyên lý mẹ. Trên chúng ta đã nói hễ còn mẹ thì cũng còn cha, vì nguyên lý mẹ khkông có tính cách độc hữu như cha, nhưng là bao dung khắp hết. Vì thế nguyên lý cha vẫn còn dưới danh hiệu là rồng. Tuy không được nổi bằng mẹ biểu thị bằng Lạc Long Quân ở thủy phủ lâu lâu hiện vệ với mẹ Au trong cáh đồng Tương, tức là giao thoa với Tiên mẹ để đẻ ra con là Hùng Vương bao hàm cả trí, nhân, dũng:

Mẹ non nhân

Cha nước trí

Con hùng cường

Lấy tên Hùng là nhấn mạnh trên tác động là cái có sức hội nhập mạnh nhất. Tác động cùng cực thì sức hội nhập cũng cùng cực, nhờ đó mà hội nhập được hết, cả nhân cả trí không để cho lý trí cha vùi trọn tình thâm mẹ như trong các nên văn minh duy lý.

Với óc duy lý thì sẽ xảy ra những vụ chuyên chế của vương quyền, thần quyền với tòan dân nô lệ như bên Perse xưa.

Tiến nhiều lắm cũng mới tới “quý quyền” tức còn quá bán phần dân trong nước là nô lệ như bên Hy Lạp, La Mã. Hy Lạp có gọi tên là dân quyền thì thực chất vẫn là quý quyền.

Nay đến dân quyền thì có thực là dân quyền chăng? Hay chỉ là tiền quyền, hoặc mưu trí quyền, rõ rệt như trong các chế độ cộng sản, gảy hết tình người đi thì tòan dân trở nên nô lệ. Riêng phụ nữ thì con đường tranh đấu còn dài dằng dặc, tự quyền bỏ phiếu trừu tượng qua những quyền lương bổng, nói năng…

Đành rằng có thời mẹ phải nhường cha. Đó là con đường tiến hóa, nhất là trong phạm vi chính trị. Người ngày thêm nhiều thì “người nhiều của khó” nên ở lại mẫu tộc không thể yên ổn nữa. Trong Kinh Hùng có ghi chuyện đó bằng biểu thị lúc Long Quân vắng nhà thì “nhân dân khổ vì phiền nhiễu, không yên ổn như xưa, đêm ngày mong đợi Long Quân về” (H.3). Ta suy đóan được rằng thời thế đã đổi, xã hội đã đông thêm, bờ cõi đã mở rộng, sự đe dọa bên ngòai gia tăng, không còn hợp cho mẫu tộc được nữa, đã đến lúc phải nghĩ đến sức mạnh ít nhất là để chống ngọai xâm, vậy nên mẹ phải truyền sang cho Hùng Vương biểu thị phụ tộc.

Tuy nhiên bóng mẹ Au vẫn còn che rợp vũ trụ nước Văn Lang, đến nỗi có thể nói là những hậu quả nguyên lý mẹ vẫn còn nguyên, nói lên một sự chuyển mình êm thắm theo kiểu giao thoa hài hòa: thống nhất giữa mẹ và cha, chứ tuyệt đối không có vụ cha đẩy mẹ. Nói theo ngày nay thì sự chuyển mình không đi theo lối cách mạng phá đổ mẫu tộc nhưng theo lối triển diễn hội nhập. Giai đọan sau hội nhập những bước tiến, những cái hay của giai đọan trước như bình sản, tình tự gia đình, tình tự thị tộc chuyển thành tình tự dân tộc trong tình quảng đại tương thân đùm bọc với đời sống đầy ứ tình người…

Đây là dịp thuận tiện để đáp lại câu hỏi của các nhà khảo cổ rằng Việt Nam có thờ vật tổ hay không? Các nhà nghiên cứu bất đồng ý rất nhiều và chưa tìm ra đáp số. Vậy đáp số nằm trong chữ triển diễn mà không cách mạng, tức là có mà như không, không mà lại có, liên hệ tới nguyên lý mẹ như sau. Có thờ vật tổ chứ. Đó là những bước khởi đầu không đâu không có, chỉ khác về sau thì nước ta chuyển nhẹ sang vật biểu mà cụ thể là từ chim sang tiên. Tiên thay thế chim, nhưng không đẩy chim. Chim vẫn còn đó, nhưng trước là vật tổ, còn nay rút vào vai vật biểu (heraldic animal) nhường chỗ cho các nghi mẫu.

Thế là từ đấy các nghi mẫu ta đều có liên hệ với chim ngay trong tên gọi như Au Cơ là Hải Au, Vụ Tiên là vịt trời. Các con mẹ Au luôn đội lông chim khi múa, chân cũng xòa ra như chân chim để giống mẹ từ đầu đến chân (vì thế dễ bị hiểu lầm là ngón chân giao nhau kỳ thực là ngón chân tượng tạc xòe ra như kiểu chân chim)(*) và từ  đấy thì chim theo mẹ tiên liền bước, đến độ khi ai tu tiên đắc đạo thì gọi là vũ hóa, tức là “hóa ra có cánh” như chim và lông vũ (nhất là của chim trĩ) đã trở nên dấu chỉ văn hóa Đông Nam (ngược với lông mao chỉ văn hóa Tây Bắc). Thời xưa bao giờ múa cũng đeo lông chim như sẽ xem sau là do vậy.

(*) Chỗ này nên ghi Kinh Lễ (chương I, tiết 2, câu 10) khi tế mà nói đến chim trĩ thì gọi là con “xòe chân” (Trĩ viết sơ chỉ).

Ở đây chỉ ghi rằng lông vũ là bóng dáng của nguyên lý mẹ và nước Văn Lang gọi là Hồng Bàng (nhà chim) tức xã hội xây trên mẫu mực gia đình tràn ngập tình yêu, các con gọi theo họ mẹ. Sự vụ đó được biểu thị trong việc các tiên nữ luôn lởn vởn trong Kinh Hùng từ Vụ Tiên, Au Cơ, qua Mỵ Nương, Tiên Dung, Ma Cô Tiên cho tới Mỵ Châu… Sau này bóng dáng Nữ Thần Mộc vẫn xuất hiện lờ mờ qua những hiện thân như Liễu Hạnh, (Núi) Bà Đen, Thiên Mụ và nhất là Bà Chúa Xứ: tức là mẹ vẫn còn làm chúa “của” xứ. Nhờ đó con cháu mẹ Au Cơ đã phần nào đạt được những điểu mà hiện nay nhân lọai còn đang dầy công tranh đấu: tự do, bình sản, óc công thể, tình tương thân tương ái v.v…

Tuy nhiên lâu ngày con cháu không cảm được thế nào là “còn mẹ” thì được “ăn cơm với cá” nên hò nhau đi rước văn minh Thái Tây đầy nam tính về, thì nay hơn năm chục triệu con cháu Lạc Hồng nhất là những người ở trong các trại cải tạo đang hiểu tận tâm can tì phế thế nào là “mất mẹ” liếm lá gặm xương (chẳng biết xương có còn mà gặm?).

“Vú mẹ đã khô nguồn sữa cũ.

Tình con còn lại bấy nhiêu thôi”.

VIII. VANG VỌNG CỦA VĂN LANG QUỐC

Bài này sẽ bàn về ảnh hưởng của tinh thần Văn Lang đối với các nước lân cận khác văn hóa. Như vậy là để nối tiếp bài trên nói về nội lực văn hóa: Việt có nguyên lý mẹ nên dân con được an vui hạnh phúc, đến đây kiện chứng thêm bằng sức mạnh đó có thể chuyển hóa được các văn minh khác. Đó là một đề tài chứng minh văn hóa có nguyên lý mẹ thì bền vững vì nó hợp tình hợp lý. Còn các nền văn minh duy lý tuy có hùng cường về võ lực, nhưng lại không lâu bền và nội lực tỏ ra kém hơn văn hóa có nguyên lý mẹ. Vì vấn đề quá rộng nên ở đây xin được giới hạn vào hai truyện trong Kinh Hùng, một là truyện Bạch Trĩ đối với Bắc Phương, hai là truyện Man Nương đối với Tây Nam là An Độ. Truyện Bạch Trĩ kể rằng:

Việt Thường cống vua Thành Vương nhà Chu chim Bạch Trĩ lấy cớ rằng có điềm thánh nhân xuất hiện. Nhưng Chu Công không dám nhận đồ cống “vì chính lệnh chưa thi hành, đức trạch cũng chưa mở rộng tới Văn Lang…” Những câu này cho thấy ảnh hưởng Tàu lúc ấy chưa lan tới Việt Nam. Vậy mà Việt lại có đồ cống đầy ý nghĩa như chim trĩ hay được nhắc đến gọi là “Tùy dương Việt trĩ”, tức chim trĩ của Việt tộc hay tiến theo mặt trời, chỉ giai đọan còn thờ mặt trời thí dụ chứng tỏ văn hóa Việt đã tiến xa ngay từ thời đó. Tuy nhiên ý nghĩa truyện bạch trĩ không được rõ vì là truyện có muộn sau nên đã để trụt mất nhiều ý nghĩa. Muốn hiểu sâu hơn cần nghiên cứu truyện cống rùa nhắc đến trong sách Ngự Phệ Thông Giám Tập Lãm. Truyện kể rằng năm thứ 6 Việt Thường cống vua Nghiêu con rùa lớn đã sống nghìn năm, bề vuông hơn ba thước, trên mu có 64 chữ khoa đẩu chép việc thiên hạ từ đời hồng hoang v.v… (có thể là 64 quẻ Kinh Dịch). Đây là truyền thuyết nói về ảnh hưởng phương nam lan lên phương bắc. Vì rùa là một vật linh của Bách Việt. Nhiều chi tộc như Tày, Thái còn thờ rùa làm vật tổ. Người Mường gọi là ông, là bác và có phép bói rùa gọi là chí rò (rò là rùa) căn cứ trên số 9. Với Lạc Việt thì rùa cũng là một trong 4 vật linh: lân, ly, quy, phượng. Rùa còn là vật biểu tượng trời đất (lưng tròn, 4 chân vuông) sau này biến ra quy thư (sách rùa) cũng gọi là Cửu Lạc, cùng với Lạc Thư như nhau về số và cơ cấu. Cả hai cùng căn cứ trên số 9 cũng như đều nói lên những luân thường đạo lý trường tồn. Vì thế chữ Việt Thường ở đây không nên hiểu theo hai nghĩa sử ký (*), nhưng nên hiểu theo nghĩa siêu việt như chim bay nhảy lên cao.

(*) Theo sử thì Việt Thường có hai nghĩa: một là dải đất từ Quảng Trị tới Quảng Nam (theo địa dư chí của Nguyễn Trãi), hai là chỉ chung tòan thể Việt Nam như lối hiểu của các sử gia trước.

Còn chữ cống nói lên cái thế yếu của Việt Thường đối với Tàu trong thời câu truyện được ghi chép, nên không thể dùng chữ cho, ban, truyền bá, nhưng ý nghĩa về nơi phát xuất hay về tác giả thì còn y nguyên, tức nền tảng Kinh Dịch phát xuất từ nếp gấp song trùng nảy sinh từ Đông Nam Á; mà dân lãnh đạo tinh thần là Lạc Việt, thì điều đó không một nhà nhân chủng học nào chối cãi cả, vì không những có rất nhiều mang tính lưỡng hợp (dual unit) mà còn có cả di tích khảo cổ, như đã bàn trong bài Nét Song Trùng. Có thể thêm một số tang chứng khác chẳng hạn nhà mái cong, vật biểu rồng, tẩm tang đều phát xuất từ miển nam.

Cũng phải nói như thế về con số 3 với những bộ ba cái chạc. Cả về con số 5 trong ngũ hành cũng không khác như sẽ bàn thêm trong quyển Sứ Điệp. Đây là về phía Việt, thì tác động là cống, là hiến, phía Tàu là tiếp nhận như ta có thể đọc thấy dọc dài qua cả huyền sử lẫn lịch sử. Xin lược qua vài ba vụ:

Huyền sử nước Tàu mở ra với Đế Kỷ (*) lãnh đạo do Hiên Viên lạm xưng hoàng đế có câu truyền tụng rằng “Hoàng đế đắc Si Vưu nhi minh ư thiên đạo” (Hoàng Đế nhờ có Si Vưu mà hiểu thiên đạo). Si Vưu là thủ lãnh Tam Miêu tức liên đoàn các dân Bách Việt (**), có cả đạo trời lẫn đạo đất, cả số 4 lẫn số 3. Còn Hiên Viên khi vào đánh Si Vưu chỉ có số 4 tượng trưng bằng 4 con ác thú là hổ, beo, hùm, báo (***).

(*) Bên trên Đế Kỷ (gồm Ngũ Đế) còn có Hoàng Kỷ gồm tam hoàng là Phục Hy, Nữ Oa, Thần Nông. Tam Hoàng thuộc Bách Việt, đầu đời Hán một số sách mới thâu vào làm của riêng Tàu mà chính ra là của Việt, ta quen nói Hoàng Việt (xem Needham I p.163).

(**) Needham II p.115

(***) Theo Trúc Thư Kỷ Niên

- Đến ông Đại Vũ nhờ lấy được vợ Việt nên đúc được 9 đỉnh như đã bàn dài trong Việt Lý và Tinh Hoa Ngũ Điển (bài Vũ Chú Cửu Đỉnh).

- Xin nhắc sơ qua về vụ lủng củng của Tàu vào lúc sơ khai. Thí dụ khi thì đề cao bên chiêu, khi thì bên mục (xem bài Chiêu Mục trong Việt Lý). Cũng phải nói về số 4 và số 3, hoặc 6, 5. Nhà Chu theo số 6 (của phương Tây Bắc), đến Nguyệt Lệnh (Kinh Lễ) thì lại đề cao số 5 như phương nam, cũng như khởi đầu đúc đỉnh 4 chân, rồi sau mới 3 chân. Vật biểu khkông có sự nhất trí: trước hổ hoặc cá và chim cú (có sách nói trước nữa là chó Đại Bản), sau cùng mới tới rồng được thâu nhận sớm lắm là đời Thương An, nhiều học giả cho là đời Hán.

Trong truyện Việt Tỉnh có nói về “Ngọc Long Toại” ban cho Thôi Vĩ từ thủa trời đất mới khai tịch đã có một cặp trống mái (xin hiểu là nét song trùng xuất hiện khi mới đặt nền văn hóa) và “các nhà vọng khí biết hòn ngọc Long Toại còn ở phương nam, người Tàu đem vàng bạc, gấm vóc trị giá trăm vạn để mua. Thôi Vĩ nhân đó thành đại phú”.

Niềm tin này còn được nhắc đến trong truyện núi Tản Viên với vụ Cao Biền muốn yểm linh tích các nơi danh thắng bên Việt. Theo sách Phong Thuỷ kể lại rằng quan coi về thiên văn bên Trung Quốc thấy các sao lớn đều chiếu về phía nam mới tâu với vua là Việt có chân mạng đế vương, đất Việt Nam rất linh nếu không triệt hạ sẽ gặp tai họa. Do đó vua sai Cao Biền sang trù yểm các đất linh của Việt Nam trong đó có núi Tản Viên thì bị thần khạc nhổ vào mặt. Cao Biền than rằng linh khí phương nam chưa thể trắc lượng được.

Trở lên là huyền thoại, nhưng có ảnh hưởng lịch sử. Bây giờ xin thêm một chứng tích lịch sử. Đó là chuyện Cát Hồng tiên ông (đời Tần 289-340). Ông cũng chung niềm tin là linh khí còn ở phương nam, nhưng diễn đạt theo lối “đan đạo”, luyện thuốc trường sinh (cũng gọi là “thần tiên đan đỉnh” đã thấy dấu vết lâu đời, như Tư Mã Thiên đã có nhắc tới Xích Tùng Tử là vũ sư đời Thần Nông). Muốn luyện được thuốc thì cần chất chu sa cũng gọi là thần sa hoặc đan sa (Cinabre). Nhưng chu sa chỉ có nhiều ở Việt Nam. Vì thế Cát Hồng tiên ông nhất định đòi xuống Việt cho bằng được để lập lò luyện thuốc nhưng vì bạn bè can ngăn cho là nơi chướng khí, cuối cùng nể bạn, Cát Hồng không xuống hẳn Việt Nam nhưng cố gắng lập lò nơi gần Việt Nam hơn hết đó là núi La Phù trong tỉnh Quảng Đông (trong mấy tỉnh Hải Dương, Sơn Tây, Bắc Ninh cũng còn di tích của Cát Hồng).

Bây giờ xin bước sang bình diện không những lịch sử mà còn thuộc đạo lý nữa. truyện Việt Tỉnh mở rằng “Việt Tỉnh ở núi Trâu Sơn, quận Vũ Ninh, đời Hùng Vương thứ ba, An Vương cử binh nam xâm đóng quân ở núi Trâu Sơn” (H.79). Đoạn giữa truyện nói về tiên cho Thôi Vĩ ngọc Long Toại, rồi kết truyện một cách đột ngột rằng “Ma Cô tiên rước vợ chồng Thôi Vĩ đi, không biết đi đâu. Nay giếng bỏ hoang thành bẩn thỉu, hang thì còn ở núi Trâu Sơn. Người đời gọi là Việt Tỉnh Cương vậy” (H.96). Đây quả là một đoạn văn bí ẩn, nhưng ta có thể dùng lịch sử và khảo cổ mà tìm ra manh mối như sau:

Trước hết là câu “An Vương cử binh Nam xâm, đóng quân ở núi Trâu Sơn”. Lịch sử khảo cổ cho biết nhà An đến xâm chiếm Long Sơn, nơi có tất cả dấu vết của Việt Lý: bên ngoài là cái Lịch tức nối 3 chân thông với nước ở lòng nồi, xét về cơ cấu thì cái lịch cùng một ý với bộ ba cái chạc tìm được ở Phùng Nguyên. Ngoài ra cũng có lễ gia tiên, cũng đề cao mẫu quyền v.v… Cả đến Ngưỡng Thiều ngày nay cũng được khoa khảo cổ công nhận là gần với phương Nam bởi vì cũng có người ngồi xổm, Văn thừng, rìu chữ nhật, rìu lưỡi xéo, đường tiến xoáy ốc ngược kim đồng hồ (Cradle p.344). Tóm lại là có đủ những nét chính làm nên tinh thần Văn Lang. Nên nhớ tính chất Văn Lang này sau bị nhà Chu đưa 4 yếu tố du mục vào phá hoại (xem Tinh Hoa tr.11) sau được Khổng Tử lặp lại.

Ai cũng biết ở quê Khổng Tử có ấp Trâu Sơn trong nứơc Lỗ, điều ấy gợi ý liên hệ với chữ Trâu Sơn trong truyện. Còn đạo của Khổng là gì: ông tuyên bố rõ đó là đạo cổ. Ông nói ông không sáng lập ra đạo mà chỉ truyền lại đạo cổ mà thôi (ngô thuật nhi bất tác). Hỏi đạo cổ ấy ở đâu thì ông hướng về phương nam như câu ông trả lời Tử Lộ hỏi về đức cường, Khổng Tử đáp: “Khoan nhu dĩ giáo, bất báo vô đạo. Nam phương chi cường dã, quân tử cư chi” (Trung Dung, câu 10).

Cái cường Nam phương ở tại khoan nhu dĩ giáo (khác cái cường của bắc phương ở tại dám chết nơi chiến trường). Vậy đó phải là nơi quân tử y cứ (quântử cư chi) vì thế mà đạo quân tử gọi là nhu giáo (khoan nhu dĩ giáo), tức nói lên tính chất phương Nam, nhu thuận ôn hòa: nhu giáo chính là triết lý số 3 đặt trên con người khi phát triển theo cơ cấu nó biến ra khung chữ tỉnh là giếng, nên nói đến giếng. Còn Giếng thêm tiếng Việt vào thành Việt Tỉnh thì phải hiểu là Việt Lý. Chứ giếng thì đâu chẳng có nên không ai thèm đem tên nước mình gắn liền với giếng. Riêng ở đây làm thế thì phải hiểu Việt Tỉnh là Việt Lý. Vậy nho gia đã y cứ trên Việt Lý (Việt Tỉnh) mà phát triển đạo nghĩa nên người sau thêm tiếng cương vào thành ra Việt Tỉnh Cương. Cho nên Việt Tỉnh Cương chính là Việt Lý đã được nho công thức hóa là lược đồ hóa thành Hồng Phạm cửu trù tức là khung chữ Tỉnh đó: nói Việt Tỉnh Cương hay Việt Nho và hiểu liên hệ đến Hồng Phạm cửu trù tức là khung chữ Tỉnh với 9 Đại Cương và nhiều điều tiểu mục. Chữ cương liên hệ là thế.

Nền Việt Nho này cũng chính là Nguyên Nho đã xuất hiện từ đời Tam Hoàng nhưng rồi bị phai lợt đi dần qua Đế Kỷ cho tới đời Hán bị xuyên tạ đến độ thành ra Hán Nho (xem vụ này trong chương 3 Nguyên Nho) và chính nó đã chôn vùi Việt Nho, biểu lộ bằng “cái hang trong có con rắn trắng dài trăm thước mỏ vàng miệng đỏ” (sẽ nói kỹ trong Sứ Điệp- H.88). Con rắn là con rồng, trăm thước là Bách Việt, trương cờ Si Vưu nền vàng giữa có miệng tròn đỏ để chỉ lửa phương nam quẻ li hay trước nữa là “Xích Quỷ” tức là Việt Nho. Nhưng sau bị quên trọn nên truyện nói “nay giếng bỏ hoang bẩn thỉu, hang thì còn ở núi Trâu Sơn”, tức những sách kinh điển của các Nho gia, tuy còn đó nhưng chỉ như cái xác, hồn đã mất lâu rồi, quên luôn cả nơi phát xuất của sách vở là miền Trâu Sơn. Nay ai muốn khám phá hang nên đi qua Nho giáo nguyên thuỷ như chúng tôi đã thử làm trong 10 quyển đầu của bộ Triết Lý An Vi.

Câu truyện trên nêu lên hai chiều đi của đạo lý: một tự Việt truyền lên mạn Bắc trước bằng vụ cống rùa, sau bằng vụ An Vương nam xâm tức tự bắc đi xuống mượn của miền nam. Nên nhớ đây còn đang nói về Bắc Nam sơ thuỷ bao la chưa là Bắc Nam đời Xuân Thu với Khổng Bắc Lão Nam. Bắc đây phải hiểu là du mục gồm Mông, Mãn, Kim, Hồi v.v… (xem Cradle p.405) trong chiều hướng đó thì Tàu thua Việt, nên bao nhiêu vật tổ vật biểu của Tàu sơ thuỷ (Cú, Hổ, Cá, Ngựa) đều phải biến đổi. Chim cú của Hoàng Đế còn truyền đến đời Thương rồi biến mất (sau nó biểu thị loài giết cha mẹ bất hiếu) nhường chỗ cho long phát xuất tự Việt. Còn hổ thì hóa ra lân hiền khô. Cá thì hóa long (chỉ còn di tích trong Văn Cá thịnh hành đời Hán). Ngựa không đổi vì xin được việc chở Hà Đồ để thành ra Mã Đồ.

Nói khác, vấy nhiêu vật biểu (cú, cá, hổ, mã…) là của du mục Tây Bắc xâm nhập văn hóa Đông Nam của Bách Việt, sự xâm nhập đã làm nảy sinh một dân mới mang đặc tính mới, nổi bật ra khỏi đại chủng tộc Việt, đó là dân tộc Tàu, vậy nên Tàu là người gốc Việt (Bách Việt) nhiều hơn gốc bắc Mông, Mán, Hồi, Tạng. Chính điều đó thì giải nghĩa tại sao tiến lên Bắc thì hết là Tàu, còn tiến xuống Nam thì là Tàu hơn lên. Khi du mục Bắc cai trị Tàu thì bị đồng hóa với Tàu. Còn Tàu khi lấn xuống đất Việt thì Việt không bị đồng hóa mà còn biến đổi Tàu là khác (Việt chỉ bắt chước hình thức của Tàu vào giai đoạn sau).

Trong chiều hướng đó Nho sơ thuỷ của Bách Việt dần dần biến thành một thứ Nho bác học, và bị lợi dụng như một khí cụ chinh phục để truyền bá từ Bắc xuống Nam dưới hình thức Hán Nho đầy lệch lạc.

Chính những cái lệch lạc này che hét vòng trong của triết lý số ba đặt trên đỉnh của Ngũ Lĩnh xoay trở chiều nào cũng có tính năng động như 15 Bộ nước Văn Lang tức 3*5=15 xoay trở 4 chiều cũng vẫn là 15 như hình Lạc thư truyền lại.

Vậy là tạm bàn xong về mạn Bắc. Ta thấy Việt Lý chuyển hóa Bắc phương được chứng minh bằng cả huyền sử, lịch sử lẫn đạo lý.

TRUYỆN MAN NƯƠNG

  Kể về một nhà sư Tây Trúc tư thông với một cô gái Việt mà đẻ ra được 5 pho tượng Phật rất linh. Ý nghĩa ẩn dụ là đạo Phật đại diện cho ngành đạo cao nhất bên Ấn Độ truyền vào nước Nam do sư Đồ Lê từ Tây đến. Phương Tây hành kim, còn Đông hành mộc. Tây là phương chỉ sự chết, cõi sau, còn mộc là cõi sống, đời này. Vậy Phật truyền từ Tây sang Đông là đi từ cõi chết (số 4) sang cõi sống chỉ bằng số 3 (ngã ba đầu sông, cây đa ở ngã ba) và số 5 (tháng 5) mà chủ tịch là nguyên lý mẹ đại biểu bằng Man Nương nghĩa là người đàn bà của dân Man (Việt) đẻ ra mộc Phật (phương Đông) là bốn pho tượng bằng gỗ còn về Tây phương thì giữ lại trong tượng bằng đá, nhưng đã được tô vàng là màu hoàng thổ Bách Việt có nghĩa là đã chịu ảnh hưởng đậm đà của Việt tộc.

Đây là huyền thoại nói tiên tri về cuộc Việt Lý thâu hóa và biến cải các làn sóng xâm nhập Đông Nam Á trong đó có vụ biến Phật giáo Ấn Độ ra Phật giáo Tàu, tức làm cho Phật giáo mang đầy tính chất nhân sinh: từ tượng Phật Ấn khắc khổ sang Phật Tàu béo búc đầy chất sống. Vụ này xảy ra lối đời Đường trong những miền của Việt Chiết Giang như Hoa Nghiêm, núi Thiên Thai, nó biến đổi Phật giáo toàn triệt chứ không chỉ có thích nghi ngoại dụng, mà là tự siêu hình đến dạng thức đều đổi hẳn: về siêu hình thì từ không tới có, từ vô thường thái hư đổi ra Như Lai, Chân Như. Còn dạng thức thì tự tĩnh tọa, tọa thiền đổi ra hành thiền và nhất là tam bảo: Phật, Pháp, Tăng đổi ra Giác, Chính, Tính. Đó quả là đưa đạo ngoại cứ vào trong tâm linh con người(xem Định hướng tr.116-121).

Vậy tất cả những cuộc biến thể nọ đã được biểu thị trong truyện Man Nương với những ẩn số, để trừu tượng hóa những biến đổi có thực, thí dụ truyện Man Nương ở làng Dâu (Thuận Thành, Bắc Ninh) nơi một cô gái đã có công chống hạn hán, đem nước suối vào ruộng cho dân cấy cày, nên sau được nhân dân suy tôn làm Phật.

Đây là một cuộc cách mạng sâu xa từ du mục sang nông nghiệp. Đạo Phật xuất hiện từ Ấn Độ nằm dưới ách cực nặng của Bà La Môn du mục: xã hội đi theo lối đẳng cấp, dân chúng và đàn bà bị khinh miệt, đến độ vợ bị coi là tài sản của chồng, phải chết theo chồng v.v… Phật giáo tuy là một nền nhân bản, nhưng chưa vượt được khỏi hết những xiềng xích du mục kia, nên địa vị đàn bà ban đầu cũng rất thấp, khởi đầu không được tu, không có Phật Bà. Vậy mà khi truyền sang đất Việt liền có Phật Bà. Phật Bà đầu tiên ấy lại không do một bà quyền quý mà do một cô gái đói khổ. Như vậy là cuộc cách mạng có tính cách nền tảng bao gồm nhiều bước, mỗi bước đều do bầu khí văn hóa Việt gây ra.

- Bước đầu: không còn phải là nam nhi mà nữ lưu cũng có thể trở nên Phật. Đó là vai trò quan trọng của phụ nữ bên Việt Nam.

- Bước hai: thay vì diệt sinh bên An thì ở đây lại sinh sinh theo tinh thần Kinh Dịch “sinh sinh chi vị dịch” và do thói tục ưa đông con nhiều cháu của Việt tộc xưa, coi việc không con là sự bất hạnh.

- Bước ba: táo bạo hơn cả, sinh con đã không có cưới xin lại còn “bước ngang” do một nhà tu hành, vậy mà vẫn sinh một cách viên mãn: sinh một lúc được tới năm Phật. Sinh như hoa nở. Dân chúng nói “mẹ ta hoa Phật”. Cả năm đều linh hết: hễ dân bị hạn hán mà cầu đảo thì liền có mưa, nên bốn pho tượng chung quanh được đặt tên là Pháp Vân, Pháp Vũ, Pháp Lôi, Pháp Điện. Bước này có thể quy cho sự quan trọng hóa gia đình như được bày tỏ trong câu ca dao “Thứ nhất là tu tại gia, thứ nhì tu chợ, thứ ba tu chùa”.

Đó là những biến đổi tận nền y như vụ nam thần Avalo bên Ấn khi vào vùng đất Việt Chiết Giang thì biến ra thần nữ là Quan Thế Âm Bồ Tát. Đã vậy lại còn “tống tử” (tay bồng con), ngược hẳn với diệt sinh, diệt dục bên Ấn.

Trên đây là mấy biến đổi tượng trưng cho sức mạnh của nền văn hóa Việt tộc đã cải biến được các nền văn hóa mà nó gặp.

Đến đây chúng ta có thể nêu lên câu hỏi: tại sao nước Văn Lang lại có thể gây ảnh hưởng vừa sâu vừa rộng đến thế? Sâu vì đổi văn hóa Ấn Độ đến đợt định đề cơ cấu, còn rộng là lan lên tận miền bắc vượt qua cả Hoàng Hà. Đó là truyện thực hay chỉ là hư cấu suy luận?

Thưa đây là suy luận nhưng không hư cấu mà là căn cứ trên khảo cổ và sử sách, nên một khi đã biết sự thực thì không còn chi đáng thắc mắc.

Trước hết về phía Phật giáo vì là khách nên nhập gia tuỳ tục là lẽ thường. Thứ đến Phật giáo tuy chống đối Bà La Môn kịch liệt, nhưng về cơ cấu và định đề thì còn y như nhau. Thái hư nhà Phật không khác vô vô (neti, neti) Bà La Môn. Tứ diệu đế với samkhya cũng đại đồng tiểu dị, vậy mà cơ cấu bao giờ cũng mạnh hơn đợt lương tri. Vì mạnh và vững vàng ở cơ cấu nên nền nhân chủ Văn Lang biến đổi Phật dễ dàng.

Riêng về Tàu thì có lý để thắc mắc vì Văn Lang là khách tại sao biến đổi nổi Tàu đã lớn hơn và văn minh hơn lại còn là chủ nữa? Tuy nhiên đó chỉ là cảm nghĩ theo thói thường nên rất sai lạc, còn nếu cảm nghĩ theo sự thực đúng theo khoa học nhất là khảo cổ và xã hội thì phải nghĩ khác, tức Tàu là khách mà Việt là chủ.

Trước hết nên chú trọng rằng nước Tàu xét như một dân tộc, một thực thể văn hóa và chính trị như nay mới xuất hiện từ Tần Thuỷ Hoàng. Trước nữa thời nhà Chu, nhà Thương, Tàu mới ở giai đoạn hình thành với nước bé nhỏ trên bờ sông Hoàng. Khảo cổ mới tìm ra dấu vế đến có nhà Thương, trên nữa như nhà Hạ thì chỉ là truyền thuyết suông.

Chính sử gia Tư Mã Thiên cũng chỉ đẩy đến Đế Kỷ với Hiên Viên Hoàng Đế là cùng cực, tức nước Tàu dù bé nhỏ cũng mới xuất hiện sau Hồng Bàng kỷ. Điều này không phải vô nền, trái lại có thể minh chứng bằng khảo cổ, như sẽ trình bày tường tận trong Sứ Điệp.

Không hiểu vì đâu từ quãng 1960 tới nay một số người cho truyện Đế Minh cháu Thần Nông là một sai lầm truyền kiếp mà không ngờ rằng coi Thần Nông như của Tàu hay ít ra riêng của Tàu mới là một sai lầm truyền kiếp, chứ theo khảo cổ thì ngay từ văn hóa Hòa Bình đã thấy dấu vết nông nghiệp, và bên các chi Bách Việt không thiếu truyện “Thần Nông”: Thần Nông Chàm, Thần Nông miền Lâm Đồng v.v… Phương chi khi vươn lên ý nghĩa siêu linh thì Bắc Nam chỉ còn là biểu tượng của đất trời, rồng tiên, chối bỏ thì giải nghĩa sao nổi lưỡng hợp tính hiện hình cách huy hoàng trên mặt trống đồng. Vậy xin hãy mở rộng tầm mắt ra xa như khoa khảo cổ cho phép và hơn thế nữa phải vượt qua quan niệm sử địa khi đọc huyền thoại, vì đó là miền của văn hóa, của triết lý. Lúc ấy mới thấy bờ cõi Văn Lang cho tới Động Đình Hồ có cái “lý” của nó, và 15 bộ nước Văn Lang phải mở rộng tới tất cả những nơi nào có bộ số 2, 3, 5 với tục xăm mình, khi múa thì cầm mâu với thuẫn, trên mình có đeo lông chim. Lúc ấy sẽ thấy những trường cổ nhất như Bích Ung “của Tàu’ cũng chỉ dạy có múa mâu với thuẫn với đeo lông chim như trên mặt trống đồng. Cả vua Thuấn cũng múa như thế. Mãi sau này đến đời Xuân Thu mà ba nước rất lớn ở mạn nam sông Hoàng là Sở, Ngô, Việt vẫn là của người Man, nơi còn gặp nhiều dấu Việt như tả nhậm, cắt tóc, xâm mình, cũng đeo lông chim khi múa, thì biết ảnh hưởng Việt tộc sâu rộng đến đâu.

Như vậy nói ảnh hưởng Văn Lang lan rộng lên Tàu phải hiểu là Tàu nhớ tiếc và bảo tồn gốc cũ. Gốc ấy chung cho cả người Tàu thái cổ lẫn người Văn Lang. Nếu quy chiếu vào Văn Lang theo nghĩa hẹp ở Phong Châu thì có thể hiểu đó là một trong những nơi kết tinh rất đẹp của nền văn hóa nông nghiệp lâu đời và đã lan rộng trên toàn cõi Đông Á cũng như Nam Á với nhiều trung tâm đại đồng tiểu dị; còn Văn Lang theo nghĩa rộng thì là toàn thể nứơc Tàu lúc chưa có dân tộc nào tên là Tàu, mà mới có “Thần Châu xích huyện” cùng một nền văn hóa với “Xích Quỷ” mở đầu cho Văn Lang.

Tóm lại tinh thần Văn Lang là một nền văn hóa rất lớn đã biểu lộ sự hùng mạnh bằng chỉ ra được đường tiến hóa chân thực cho con người là mở lối thênh thang tiến lên chiều kích tâm linh, vì thế đầy khả năng cải tạo các nền văn hóa mà nó có dịp chạm tới. Cái bí quyết củasự hùng mạnh kia là chất nhân bản đầy ứ tình người. Cái may mắn của văn hóa dân tộc Việt cũng chính là nền văn hóa nhân tộc toàn diện đó. Vì thế sức chinh phục của nó sẽ còn mãi mãi với đất trời